Tην πρόταση της επερχόμενης Περιφερειακής Αρχής για την γεωργική ανασυγκρότηση της Θεσσαλίας που επλήγη από τις καταστροφικές πλημμύρες του Σεπτεμβρίου, καθώς και των έργων που σχεδιάζεται να κατασκευαστούν στην ευρύτερη περιοχή, παρουσίασε σήμερα σε εκδήλωση στη Λάρισα ο νεοεκλεγείς Περιφερειάρχης Δημήτρης Κουρέτας.
Εδώ η πρόταση αναλυτικά και συνοπτικά
«Πρόκειται για μια διαδικασία που ξεκινάμε ως ομάδα μαζί με τους συναδέλφους και σε στενή συνεργασία με την ολλανδική εταιρεία, με την οποία συζητάμε σχεδόν κάθε μέρα και βρισκόμαστε στην ίδια κατεύθυνση. Εδώ και περίπου ενάμιση μήνα επεξεργαζόμαστε μία πρόταση για το πώς θα πρέπει να αναπτυχθεί η Θεσσαλία την επόμενη περίοδο, λαμβάνοντας υπόψη και την καταστροφή που συνέβη, πώς θα μπορέσουμε δηλαδή να συνθέσουμε μια καλύτερη πρόταση», ανέφερε χαρακτηριστικά και πρόσθεσε ότι «Έχουμε υποχρέωση η Περιφέρεια Θεσσαλίας να βοηθηθεί ώστε να ορθοποδήσει και να συνεχίσει να υπάρχει».
Τέσσερις κίνδυνοι
Σε πρώτη φάση παρουσιάστηκε η πρόταση, 50 σελίδων, για την ανασυγκρότηση της γεωργίας, ενώ θα ακολουθήσει άλλη για την κτηνοτροφία. Με βάση αυτή, τονίζεται ότι η
Θεσσαλική γεωργία απειλείται άμεσα από 4 κινδύνους:
– Τον συνεχιζόμενο κίνδυνο πλημμυρών και καταστροφής του 50% των καλλιεργειών στα πλέον γόνιμα πεδινά και αρδευόμενα εδάφη από φαινόμενα όπως ο Daniel
-δραματική μείωση διαθεσιμότητας του αρδευτικού νερού λόγω υποβάθμισης των υδροφορέων
-Τη διάβρωση και ερημοποίηση τεραστίων επικλινών εκτάσεων λόγω αποψίλωσης και υποβάθμισης του εδάφους.
-Την υποβάθμιση της γονιμότητας των περισσότερων εδαφών κάτω από μη αειφορική καλλιέργεια με συνεπακόλουθη τεράστια αύξηση των εισροών και του νερού και τελικά τη μείωση της παραγωγικότητας και εγκατάλειψης της αρδευόμενης καλλιέργειας.
Αντιπλημμυρική προστασία
και Μεσο-μακροπρόθεσμη
διαχείριση υδάτινων πόρων
Η πρόταση σημειώνει ότι καταστροφικές πλημμύρες συνέβησαν και θα συμβαίνουν σε πολλές χώρες ακόμα και στις πιο αναπτυγμένες και ο περιβόητος λόγος κόστους/ωφέλειας σε σχέση με την περίοδο επιστροφής των φυσικών φαινομένων έχει μεγάλο μερίδιο ευθύνης στην κατασκευή αντιπλημμυρικών και άλλων τεχνικών έργων που σε συγκεκριμένες περιπτώσεις αποδεικνύονται ανεπαρκή.
Η διεπιστημονική επιτροπή της Περιφέρειας συμφωνεί με τις διαπιστώσεις των Ολλανδών εμπειρογνωμόνων και θα κινηθεί προς την υλοποίηση των προτάσεων που προβλέπουν:
– Θα πρέπει να αναβαθμιστεί το σύστημα των αντιπλημμυρικών αναχωμάτων.
– Θα πρέπει να επανασχεδιαστούν οι γέφυρες και οι ράμπες τους και να απομακρυνθούν διάφορα εμπόδια, έτσι ώστε να δοθεί ο απαιτούμενος χώρος στον Πηνειό ποταμό, δεδομένου ότι το υπάρχον δίκτυο αποχέτευσης, ποταμών και χειμάρρων δεν μπορεί να απορροφά τις κατακρημνίσεις από καταιγίδες όπως ο Daniel.
– Είναι πλήρως αποδεκτό το πόρισμα των Ολλανδών ως προς την αντιπλημμυρική προστασία, αναφορικά με την ανάγκη εκβάθυνση της κοίτης του Πηνειού και των παραποτάμων αυτού, όπως και ο πλήρης καθαρισμός του πεδίου πλημμυρών από καλλιέργειες (ιδίως πολυετείς) καθώς και κάθε λογής εφαρμογή που ανθίσταται ή εμποδίζει την απρόσκοπτη ροή του νερού προς τα κατάντη.
– Επιπρόσθετα θα πρέπει να δημιουργηθούν περιοχές συγκράτησης του πλεονάζοντος νερού. Αυτό θα χαμηλώσει τα ανώτερα επίπεδα απορροών και τα επίπεδα της στάθμης νερού και μπορεί να επιτευχθεί είτε μετακινώντας αναχώματα σε μεγαλύτερες αποστάσεις από τα ποτάμια και τους χειμάρρους είτε με την κατασκευή δευτερευόντων, υψηλότερων αναχωμάτων σε συγκεκριμένες αποστάσεις, με πύλες στα πρώτα (χαμηλότερα) αναχώματα. Αυτό επιτρέπει την ελεγχόμενη πλημμύριση και αποστράγγιση της περιοχής ανάμεσα στα δύο αναχώματα.
-Συγκεκριμένες περιοχές, επίσης, θα πρέπει πιθανώς να καθοριστούν για προσωρινή ελεγχόμενη πλημμύριση, ενώ θα πρέπει να προσδιοριστεί το πώς τα φράγματα μπορούν να βοηθήσουν στην εξασθένιση πλημμυρών τέτοιου μεγέθους.
Η διεπιστημονική επιτροπή της Περιφέρειας συμφωνεί με τις διαπιστώσεις των Ολλανδών εμπειρογνωμόνων και θα κινηθεί σε συγκεκριμένες δράσεις άμεσης προτεραιότητας:
– Αναβάθμιση συστήματος αντιπλημμυρικών αναχωμάτων.
– Επανασχεδιασμό γεφυρών για να δοθεί ο απαιτούμενος χώρος στον Πηνειό ποταμό
-Εκβάθυνση κοίτης του Πηνειού και παραποτάμων (πλήρης καθαρισμός πεδίου πλημμυρών από καλλιέργειες (ιδίως πολυετείς) και κάθε εμπόδιο στην απρόσκοπτη ροή του νερού.
-Δημιουργία περιοχών συγκράτησης πλεονάζοντος νερού με ελεγχόμενη πλημμύριση και αποστράγγιση της περιοχής μεταξύ αναχωμάτων.
– Ενδεχόμενη πλημμύριση συγκεκριμένων περιοχών
Παρεμβάσεις
Μια από τις σημαντικές αιτίες της υπερχείλισης των ποταμών ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του Ντανιελ, υπήρξε η ταχύτητα της ροής των υδάτων. Ως άμεση επίπτωση προέκυψε η εκρίζωση δένδρων και στη συνέχεια η συμπεριφορά τους είτε ως πολιορκητικοί κριοί επί των κατοικιών είτε ως εμπόδια για τη συσσώρευση ιλύος στη γεωργική γη των πλημμυρισμένων ζωνών.
Η αύξηση της ταχύτητας ενισχύθηκε από το 1955-1965 από τη διατάραξη του μεσογειακού αγρο-δασο-ποιμενικού συστήματος, κυρίως με εκχερσώσεις στις ημιορεινές περιοχές. Οι εκχερσώσεις αυτές επεκτάθηκαν μετά την έναρξη των ενισχύσεων της Ε.Ε. και τη σύνδεσή τους με την καλλιεργούμενη έκταση. Αυτή η επέκταση περιέλαβε ισοπεδώσεις ρεμάτων και γη με μεγάλες κλίσεις. Οι παρεμβάσεις αυτές συνεχίστηκαν και στις ζώνες οι οποίες βρίσκονται στην είσοδο των ποταμών της δυτικής Θεσσαλίας στην πεδιάδα, και χρονολογούνται από την περίοδο σχεδιασμού και εφαρμογής των αναδασμών.
Με βάση αυτές τις ιστορικές παρεμβάσεις στα ανάντη των ποταμών της Δυτικής Θεσσαλίας, θα πρέπει για κάθε σχεδιασμό παρεμβάσεων για τη διαχείριση των υδάτων στα κατάντη να προηγηθεί ένα σχέδιο άμεσων παρεμβάσεων και διαχείρισης κατά προτεραιότητα με πολυδιάστατη ταυτόχρονα, στόχευση:
*Παρεμβάσεις στα ανάντη :
– αποκλεισμός από το όργωμα αγροτεμαχίων με μεγάλη κλίση
– Χέρσωση, ανασύσταση βοσκοτόπων, επιλεγμένες δενδροφυτεύσεις,
– Μικρά φράγματα ανάσχεσης της ροής
– Επανανύσταση χειμάρρων και ρεμάτων όπου αυτό ενδείκνυται και είναι δυνατόν,
– Κίνητρα και αντικίνητρα με τα ecoschemes
– Επανασύσταση μαιάνδρων
– Επανασύσταση φυσικών δεξαμενών υποδοχής υδάτων από πλημμύρα γύρω από τους μαιάνδρους και σε άλλες ειδικές τοποθεσίες.
*Στην πεδινή ζώνη
– Αναγεννητική γεωργία με στόχο την βελτίωση και την αύξηση της διηθητικότητας (> 20%) του εδάφους,
– Ειδική επιλογή καλλιεργειών έντασης νερού με βάση κριτήρια όπως υιοθέτηση άρδευσης ακριβείας, έλεγχος της κατανάλωσης νερού (μεταφορά νερού, διαρροές, inverter, κτλ,)
ΣΔΛΑΠ και φράγματα
Η νέα Περιφερειακή αρχή έχει ως βασική της επιδίωξη την επίτευξη των διαχρονικών στόχων του Σχεδίου Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών (ΣΔΛΑΠ) Θεσσαλίας και ειδικότερα την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών 2,5 εκατομμυρίων στρεμμάτων, τον μηδενισμό του προσδιορισμένου υδατικού ελλείμματος των 465 hm3 νερού και ταυτόχρονα η επίτευξη «καλής» κατάστασης των υδάτων.
Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι ορισμένα από τα έργα ταμίευσης λειτουργούν ευεργετικά, εκτός των άλλων, ΚΑΙ ως αντιπλημμυρικές υποδομές. Και όπως ρητά αναφέρεται στο πόρισμα της Ολλανδική εταιρείας, «θα πρέπει να προσδιοριστεί το πώς τα φράγματα μπορούν να βοηθήσουν στην εξασθένιση πλημμυρών τέτοιου μεγέθους». Δεδομένου όμως ότι έχει δημιουργηθεί μια σύνθετη κατάσταση γύρω από το υδατικό πρόβλημα που η πορεία του είναι συνυφασμένη με την ανασυγκρότηση και γενικά ένα βιώσιμο μέλλον στη Θεσσαλία, θα πρέπει να υπάρξει μια συντονισμένη προσπάθεια, τόσο από πλευράς Πολιτείας όσο και από πλευράς Αυτοδιοίκησης ώστε να εξασφαλιστεί η απρόσκοπτη ενσωμάτωση (στα δυο θεσμοθετημένα και αποδεκτά από την ΕΕ Σχέδια ΣΔΚΠ και ΣΔΛΑΠ), όλων των προτάσεων που θα υποβληθούν τόσο από τους φορείς όσο και από την Ολλανδική εταιρία με κύριο και βασικό στόχο να αποκτήσουμε έναν στέρεο και τεκμηριωμένο σχεδιασμό, την χρηματοδότηση και υλοποίηση του θα μπορέσουμε να διεκδικήσουμε με μεγαλύτερη επιτυχία. Σημαντικό θέμα αφορά στα έργα ορεινής υδρονομίας που θεωρούνται πολύ σημαντικά για να αυξηθεί η κατείσδυση νερού στο έδαφος και ο εμπλουτισμός των υπογείων υδροφορέων. Θα πρέπει να μελετηθεί η κατασκευή μικρών φραγμάτων ανάσχεσης ροής (check dams) με πολλαπλές λειτουργίες—έλεγχο διάβρωσης, εμπλουτισμό υπογείων, ενίσχυση βιοποικιλότητας κ.α
Δρομολογημένα εργα προβλεπόμενα στο ΣΔΛΑΠ:
• Δίκτυα μεταφοράς και διανομής νερού Ταμιευτήρα Κάρλας : (40 hm3) : Από το προβλεπόμενο αρδευτικό δίκτυο για την κάλυψη 92.500 στρ. μέχρι σήμερα ολοκληρώθηκε για 20.000 στρ. (και έχουν δημοπρατηθεί για άλλα τόσα), ενώ άρδευση (με νερά της Κάρλας) γίνεται μόλις σε 15 – 20 χιλ. στρ.
• Φράγμα Αγιονερίου (13 hm3) : Στάσιμο το έργο από το 2006
• Φράγμα Ληθαίου (4 hm3) : Έναρξη το 2005 και δεν ολοκληρώθηκε ακόμη
• Φράγμα Ναρθακίου (0,53 hm3)
• Φράγμα Κακλιτζόρεμα (1,7 hm3) : Ύδρευση + Άρδευση
• Φράγμα Δελερίων (6,1 hm3) : Από τα λίγα έργα που έχει ωριμότητα (Οι μελέτες άρχισαν το 2008)
• Φράγμα Αμπελακίων (2,3 hm3)
• Φράγμα Αγιοκάμπου (4,4 hm3) (πρόσφατα προκηρύχθηκε η δημοπράτηση του)
• Φράγμα Μπελμά (5 hm3) (πρόσφατα προκηρύχθηκε η δημοπράτηση του)
• Ταμιευτήρας Ξεριά Αλμυρού (3,8 hm3) : Έργο σε εξέλιξη
Πρόσθετα περιφερειακά έργα : Πρόκειται για έργα καθόλα χρήσιμα, που όμως χαρακτηρίζονται από χαμηλό ή και μηδενικό βαθμό ωριμότητας (από πλευράς μελετών), με άγνωστο ή/και πλασματικό προϋπολογισμό και άγνωστο χρόνο υλοποίησης αν δεν αλλάξει ριζικά το θεσμικό πλαίσιο υλοποίησής τους.
– Φράγμα Πύλης (40 hm3) : Υπάρχει οριστική προμελέτη και έγκριση περιβαλλοντικών όρων (2022).
– Φράγμα Μουζακίου (20 – 50 hm3) : Αναφέρεται μεν η ύπαρξη οριστικής μελέτης, αλλά απαιτείται επικαιροποίηση και επανεξέταση του κόστους για πολλούς λόγους, μεταξύ των οποίων οι απαλλοτριώσεις πολλών εξοχικών κατοικιών, οδοποιΐας κ.α (στην λεκάνη κατάκλυσης του φράγματος).
– Φράγμα Ενιπέα Φαρσάλων ή Παλιοδερλί (50 hm3) : Εντάχθηκε στο Ταμείο Ανάκαμψης (ΣΔΙΤ).– Είναι το μόνο που έχει πιθανότητες να κατασκευασθεί μέχρι το 2027.
– Ταμιευτήρες Κοιλάδας και Κραννώνα (3 hm3) 18
– Τεχνητός εμπλουτισμός Χάλκης (10 hm3)
– Έργο τεχνητού εμπλουτισμού υδροφορέων Υπέρειας – Ορφανών (5 hm3) Το έργο που δημοπρατήθηκε το 2008 από το ΥΠΑΑΤ και δεν έχει ολοκληρωθεί, περιλαμβάνει την κατασκευή ρουφράκτη, έργα προστασίας κοίτης και πρανών, δεξαμενές ηρεμίας, διώρυγα μεταφοράς νερού και σήραγγα εμπλουτισμού.
-Φράγμα αναστόμωσης πηγών Βρυσιών Φαρσάλων (0,35 hm3)
– Νεοχωρίτης (20 hm3) Έχει ωριμότητα (απαιτούνται απαλλοτριώσεις και οριστική μελέτη δικτυών). Πεδινές λιμνοδεξαμενές (20 hm3) : Ανεδαφική πρόταση χωρίς τεχνική τεκμηρίωση (σε ποιες περιοχές, από που θα τροφοδοτούνται με νερό, κόστος λειτουργίας, κ.α)
Bαμβάκι
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην καλλιέργεια του βαμβακιού που αποτελεί βασικό εξαγωγικό προϊόν, και κορμό της Θεσσαλικής και Εθνικής πρωτογενούς παραγωγής
Με σημερινή αξία σύσπορου (0,65€/kg), εκκοκισμένου (1,65 €/kg), και βαμβακόσπορου (0,3 €/kg), για κάθε 100.000 στρ καλλιέργειας στη Θεσσαλία με μέση στρεμματική απόδοση 400 kg, η ΠΑ της πρωτογενούς παραγωγής ανέρχεται στα 19 εκατ. € (ΑΕΠ ±50 εκατ. €), ενώ στο δευτερογενή τομέα προκύπτει ΠΑ ύψους 31 εκατ. € (εξαγωγή στο εξωτερικό) (ΑΕΠ± 50 εκατ. €). Δηλαδή η συνολική ΠΑ ανέρχεται περί τα 500 €/στρ και το ΓΑΕΠ σε 1000 €/στρ. Στην περίπτωση εγχώριας παραγωγής νήματος (4 €/kg+ 0,85 €/kg υποπροϊόντων) η ΠΑ αυξάνεται κατά 400 €/στρ ενώ στην περίπτωση περαιτέρω επεξεργασίας και παραγωγής βαμμένου υφάσματος ή βαμβακερού ενδύματος η ΠΑ αυξάνεται ακόμα περισσότερο κατά 680 €/στρ και 4300 €/στρ αντίστοιχα (!).
Η εξαφάνιση του βαμβακιού υπέρ άλλων μη αρδευόμενων καλλιεργειών θα ήταν οικονομικά αυτοκτονική για τη Θεσσαλία. Συνεπώς φρονούμε ότι το βαμβάκι θα πρέπει να επανακτήσει το χαμένο έδαφος μεταξύ των φυτών μεγάλης (αροτραίας) καλλιέργειας.
«Η Θεσσαλία μέχρι το 2000 ήταν μια διαφορετική περιοχή στην οποία έπαιρναν το βαμβάκι, το μεταποιούσαν, τροφοδοτούσαν τόσο την αγορά τη δική μας, όσο και την αγορά των Βαλκανίων. Ήταν δηλαδή μια πολύ σημαντική πηγή εισοδήματος για τους παραγωγούς και όχι μόνο. Το βαμβάκι αν μεταποιηθεί σωστά μπορεί να δώσει εισοδήματα και θέλουμε να ξαναδουλέψει όλο αυτό στο μέλλον» είπε μεταξύ άλλων ο κ. Κουρέτας.
Υπόλοιπες σημαντικές καλλιέργειες
Καλαμπόκι: ΜΟΝΟ 180.000 στρ. (παρά το ρεκορ απόδοσης) λόγω έλλειψης νερού. Ανάγκη επέκτασης καλλιέργειας για ανάπτυξη κτηνοτροφίας
Μηδική – Τριφύλλι: 360.000 στρ. (Καρδίτσα-Τρίκαλα) – Ανάγκη επέκτασης για κτηνοτροφία
Δενδρώδη: 550.000 στρ. Ακρόδρυα 133.000 Πυρηνόκαρπα +Μηλοειδή 100.000 Ελειώνες 250.000 στρ Στόχος επέκταση ακρόδρυων και πυρηνόκαρπων-Μηλοειδών κατά min 100.000 στρ (ανάγκες άρδευσης)
Τα χειμερινά ψυχανθή κυρίως για παραγωγή οσπρίων (μπιζέλι, λαθούρι, φάβα, κουκί, ρεβύθι, κλπ) καλύπτουν δυστυχώς μικρή μόνο έκταση στη Θεσσαλία (240.000 στρ., παραγωγή 52.000 t), με 152.000 στρ. στο Ν. Λάρισας λόγω μεγαλύτερης έλλειψης νερού, και παραγωγή 36.000 t. Η Περιφέρεια θα προσπαθήσει να βοηθήσει με κάθε τρόπο την επέκταση των χειμερινών ψυχανθών στις εγκαταλειφθείσες εκτάσεις για τη βελτίωση των εδαφών και την επιστροφή των σημαντικών αυτών φυτών στην καλλιέργεια και την παραγωγή. Σημειωτέο ότι η αύξηση της φυτικής πρωτεΐνης αποτελεί προτεραιότητα της ΕΕ.
Σύζευξη γεωργίας -ενέργειας – Ενεργειακές καλλιέργειες
Σημαντική βοήθεια στις πληγείσες περιοχές θα αποτελέσει η σχεδιαζόμενη κατασκευή δικτύων τηλεθέρμανσης από βιομάζα προερχόμενη από υπολείμματα καλλιεργειών ή ενεργειακές καλλιέργειες με πολύ μικρό κόστος θέρμανσης για τους κατοίκους των περιοχών αυτών. Λόγω της σημαντικότητας, το κεφάλαιο αυτό θα αναλυθεί με λεπτομέρεια σε επόμενο χρόνο, μαζί με το κεφάλαιο για εναλλακτικές καινοτόμες καλλιέργειες υψηλής ΠΑ και περιβαλλοντικού οφέλους, όπως για παράδειγμα Αρωματικά και Φαρμακευτικά Φυτά, κλπ.
