ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΠΑΛΑΙΟΥ
Ο Νομός Καρδίτσας είναι σήμερα ένα ισότιμο μέλος στη θεσσαλική οικογένεια; Ποια η είναι θέση του στον αναπτυξιακό χάρτη της χώρας τα τελευταία χρόνια και ποια είναι η αναπτυξιακή προοπτική του Νομού; Πως επηρεάζεται το μέλλον του Νομού και κατά συνέπεια των κατοίκων του, από τις αποφάσεις που λαμβάνονται από το «αθηνοκεντρικό» κράτος, αλλά και από Τοπικές – Περιφερειακές Αρχές; Πως ασκείται η οικονομική και αναπτυξιακή πολιτική και ποια είναι η συμμετοχή του Νομού Καρδίτσας στη λήψη των αποφάσεων; Ποιο θα είναι το μερίδιο της συμμετοχής του Νομού Καρδίτσας στην οικονομική ανάπτυξη που, όπως όλα τα στοιχεία δείχνουν –εκτός απροόπτου-, θα έχουμε στη χώρα τα επόμενα χρόνια;
Όλα τα παραπάνω είναι ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα που έπρεπε να απασχολούν ή καλύτερα να προβληματίζουν τις Τοπικές και Περιφερειακές Αρχές, ώστε να συμβάλλουν στη διαμόρφωση της κατάλληλης πολιτικής που θα βγάλει τον Νομό Καρδίτσας από τον αναπτυξιακό «τέλμα» στο οποίο έχει πέσει.
Στο… διάβα των τελευταίων δεκαετιών, η «ψαλίδα» σε μια σειρά σημαντικών οικονομικών, κοινωνικών και γενικότερα αναπτυξιακών δεικτών έχει «ανοίξει» μεταξύ της περιοχής μας και της υπόλοιπης Θεσσαλίας. Το ίδιο παρατηρούμε αν επεκτείνουμε την εν λόγω θεώρηση εκτός των θεσσαλικών ορίων και δούμε τη θέση του Νομού Καρδίτσας στο σύνολο της χώρας. Σημαντικά στοιχεία που αντλήσαμε από τον Καρδιτσιώτη καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Σεραφείμ Πολύζο, δείχνουν ότι ο Ν. Καρδίτσας προχωρά «ασθμαίνοντας», όντας στην ουρά της αναπτυξιακής κλίμακας…
Είναι γνωστό και εμφανές από μια γενική θεώρηση των διατιθέμενων στατιστικών στοιχείων ότι ο Ν. Καρδίτσας βιώνει τα αποτελέσματα της μη ισόρροπης ανάπτυξης μεταξύ «Αθηνών – επαρχίας», αλλά και ενδοπεριφερειακά, παρά το γεγονός ότι διαθέτει όλες τις προϋποθέσεις και δυνατότητες να πρωταγωνιστήσει στην κεντρική Ελλάδα και ευρύτερα στην ελληνική επαρχία.
Ο «Νέος Αγών» χτυπά διαρκώς το καμπανάκι, που έγινε… καμπάνα μετά τον “Ιανό” και τις απανωτές κρίσεις. Η περιοχή μας που ήταν από πριν ουραγός σε μια σειρά οικονομικών δεικτών, δέχθηκε ένα πρωτοφανές χτύπημα και ακόμη δεν έχει επουλώσει τις πληγές της, με αποτέλεσμα το αναπτυξιακό του μάλλον να θεωρείται δυσοίωνο. Στις περιφερειακές ανισότητες και στη δυσμενή θέση του Νομού Καρδίτσας αναφέρθηκε στην ομιλία του ο Καρδιτσιώτης Καθηγητής της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Σεραφείμ Πολύζος, ο οποίος ήταν ένας εκ των κεντρικών ομιλητών σε πρόσφατη Ημερίδα που διοργάνωσε με επιτυχία στο Μορφοβούνι ο Δήμος Λίμνης Πλαστήρα.
Αξιοποιώντας την ομιλία του κου Πολύζου και αντλώντας ορισμένα χρήσιμα στοιχεία από το βιβλίο του «Περιφερειακή Ανάπτυξη», θα δείξουμε στη συνέχεια με πραγματικά στοιχεία τη θέση του Νομού Καρδίτσας στον αναπτυξιακό χάρτη της χώρας, αλλά και της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν – δυστυχώς – ανάγλυφα τον οικονομικό μαρασμό του Νομού Καρδίτσας, παρότι βρίσκεται στην «καρδιά» της ηπειρωτικής χώρας, διαθέτει αξιόλογους φυσικούς και ανθρώπινους πόρους, αλλά και πολλά άλλα πλεονεκτήματα.
Κατά Κεφαλή ΑΕΠ
Ουραγός στη Θεσσαλία, δεύτερο χαμηλότερο στη χώρα !!
Σύμφωνα με τα διατιθέμενα στατιστικά στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, φαίνεται ότι ο Νομός Καρδίτσας κατέγραφε μέχρι και το 2015 το χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ (Ακαθάριστο εγχώριο Προϊόν) στη Θεσσαλία και ένα από τα χαμηλότερα στη χώρα. Σε θεσσαλικό επίπεδο 1ος στην κατάταξη ήταν ο Ν. Λάρισας, 2ος ο Ν. Μαγνησίας και 3ος ο Ν. Τρικάλων. Στο Ν. Καρδίτσας σε βάθος επταετίας το κατά κεφαλήν ΑΕΠ βαίνει μειούμενο όπως εμφανίζεται στο διάγραμμα που παρατίθεται.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2015 το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στο Ν. Καρδίτσας ήταν το τρίτο χαμηλότερο μετά τους Νομούς Ξάνθης και Ροδόπης!! Ενδεικτικό των μεγάλων ανισοτήτων είναι το γεγονός ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των πλουσιότερων Νομών π.χ. Αττικής (22.191 €/ανά κάτοικο) και Βοιωτίας (19.369 €/ανά κάτοικο) ήταν 2-πλάσιο έως 3-πλάσιο του αντίστοιχου των φτωχότερων Νομών, όπως η Καρδίτσα, οι Σέρρες κλπ.
Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη τον μέσο όρο του κ.κ. ΑΕΠ για την εν λόγω 7ετία, ο Νομός Σερρών είναι ουραγός με 10.183 ευρώ και ακολουθεί ο Ν. Καρδίτσας προτελευταίος με 10.424 ευρώ. Σε επίπεδο Θεσσαλίας, ο μέσος όρος του κ.κ. ΑΕΠ εμφανίζεται στο σχετικό διάγραμμα από κάτω, από όπου προκύπτει σαφώς η δυσμενής θέση του Ν. Καρδίτσας.
Με τη Θεσσαλία συνολικά να καταγράφει κατά μέσο όρο στην 7-ετια κ.κ. ΑΕΠ 13.355 ευρώ, το αντίστοιχο στο Ν. Καρδίτσας υπολείπεται περίπου κατά 22%.
Περίοδος 2016-2019
Κατά την περίοδο 2016 έως 2019 το κ.κ. ΑΕΠ παρουσιάζει σταδιακή ανάκαμψη στο Ν. Καρδίτσας, όμως ο Νομός συνεχίζει να παραμένει ουραγός στη Θεσσαλία. Όπως σαφώς εμφανίζεται στο συνημμένο διάγραμμα, ο Ν. Καρδίτσας βρίσκεται πολύ χαμηλότερα σε σχέση με τους υπόλοιπους θεσσαλικούς νομούς, το μέσο όρο της χώρας και του Ν. Αττικής.
Παραγωγικός δυναμισμός των Νομών
Ο παραγωγικός δυναμισμός είναι ένας σύνθετος αναπτυξιακός δείκτης, ο οποίος απαρτίζεται από επιμέρους στοιχεία, όπως είναι η μεταβολή της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας, το ποσοστό της ανεργίας, την παραγωγικότητα της εργασίας και το ποσοστό της απασχόλησης κ.λ.π. Τα συστατικά στοιχεία αυτού του δείκτη τον καθιστούν ιδιαίτερα σημαντικό για το αναπτυξιακό μέλλον κάθε περιοχής.
Αναφορικά με το δείκτη του παραγωγικού δυναμισμού, η θέση του Ν. Καρδίτσας είναι ιδιαίτερα δυσμενής. Συγκεκριμένα, ο Ν. Καρδίτσας καταλαμβάνει μια από τις τελευταίες θέσεις της κατάταξης στο σύνολο της χώρας, ενώ και στην Περιφέρεια Θεσσαλίας βρίσκεται πολύ χαμηλότερα σε σχέση με τους άλλους νομούς. Ο συνημμένος χάρτης απεικονίζει εμφανώς τις περιφερειακές ανισότητες ως προς τον παραγωγικό δυναμισμό και τη θέση του Ν. Καρδίτσας.
Ανισότητες στο επίπεδο εκπαίδευσης
των κατοίκων των νομών
Θα αναφερθούμε επίσης σε ένα άλλο χαρακτηριστικό, το οποίο αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης και κατάρτισης του πληθυσμού σε κάθε νομό της χώρας. Συγκεκριμένα, οι κάτοικοι κάθε νομού ταξινομήθηκαν με κριτήριο το επίπεδο εκπαίδευσης, που αποδεικνύεται με την κατοχή αντίστοιχου τίτλου σπουδών. Οι ανισότητες είναι εμφανείς στο σχετικό χάρτη, στον οποίο διακρίνεται η θέση κάθε νομού ως προς το σχετικό δείκτη.
Στις πρώτες θέσεις της κατάταξης βρίσκονται οι Νομοί Αττικής, Θεσσαλονίκης, Αχαΐας κ.λ.π. ενώ στις τελευταίες οι Νομοί Ηλείας, Ευρυτανίας, Γρεβενών, Αιτωλοακαρνανίας και Καρδίτσας. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Νομός Καρδίτσας βρίσκεται στις πρώτες θέσεις στον πίνακα των επιτυχιών στις Πανελλαδικές Εξετάσεις. Αυτό δείχνει ότι οι περισσότεροι των επιστημόνων δεν επιστρέφουν στο Νομό Καρδίτσας από όπου προέρχονται, αλλά παραμένουν μετά την ολοκλήρωση των σπουδών τους στα μεγάλα αστικά κέντρα.
Είναι προφανές ότι η λειτουργία πανεπιστημιακών ιδρυμάτων επηρεάζει καθοριστικά το επίπεδο εκπαίδευσης του πληθυσμού κάθε νομού. Οι νομοί που κατέχουν ΑΕΙ βρίσκονται στις υψηλότερες θέσεις στην κατάταξη, ενώ οι μεγάλοι σε πληθυσμό νομοί ειδικεύονται σε τομείς της οικονομίας που απαιτούν στελέχη με επιστημονική κατάρτιση, γεγονός που εκτιμάται ότι επηρεάζει την παραμονή ή τη μετανάστευση των επιστημόνων προς τις περιοχές αυτές. Γενικότερα, η εκπαίδευση και η επαγγελματική κατάρτιση αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την επίτευξη της ανάπτυξης κάθε περιοχής.
Δημογραφικές και πληθυσμιακές ανισότητες
Μια από τις βασικότερες συνέπειες των διαφορετικών επιπέδων οικονομικής ανάπτυξης, αλλά και της γενικότερης πολιτικής που εφαρμόσθηκε μεταπολεμικά στην Ελλάδα, ήταν οι εξελίξεις στις χωρικές συγκεντρώσεις του πληθυσμού και οι δημογραφικές ανισότητες. Τα βασικά γνωρίσματα του προβλήματος αυτού είναι οι μετακινήσεις πληθυσμού από τις διάφορες περιοχές της χώρας προς την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, αλλά και προς άλλες μεγάλες πόλεις.
Οι εθνικές απογραφές που έχουν πραγματοποιηθεί μετά το έτος 1951, δείχνουν ανάγλυφα το μέγεθος των συγκεντρώσεων και των πληθυσμιακών μεταβολών κάθε περιοχής. Στο σχετικό διάγραμμα που παρατίθεται εμφανίζονται οι δυναμικοί κι οι φθίνοντες πληθυσμιακά νομοί της χώρας.
Από το 1961 έως το 2011 ο Νομός Αττικής αύξησε τον πληθυσμό κατά 86%, η Θεσσαλονίκη κατά 103%, το Ηράκλειο κατά 56%, ενώ στον αντίποδα οι σημαντικότερες μειώσεις καταγράφονται μεταξύ άλλων στην Αρκαδία (72%), Ευρυτανία (44%), Καρδίτσα (25%). Μάλιστα στις απογραφές του 2001 και του 2011 ο Νομός Καρδίτσας συγκαταλέγονταν στους Νομούς με τη μεγαλύτερη φυσική μείωση του πληθυσμού, ενώ το 2011 το ποσοστό του πληθυσμού με ηλικία μεγαλύτερη των 65 ετών ξεπέρασε εκείνο του πληθυσμού με ηλικία μικρότερη των 20 ετών.
Σε ενδοπεριφερειακό επίπεδο, ο Ν. Καρδίτσας μπορεί να θεωρηθεί ως ο πιο αδικημένος θεσσαλικός νομός. Οι Νομοί Λάρισας και Μαγνησίας αύξησαν τον πληθυσμό τους, ενώ ο Νομός Καρδίτσας σε μεγάλο βαθμό και ο Νομός Τρικάλων σε μικρότερο έχασαν σημαντικό μέρος του πληθυσμού τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την Απογραφή του 1961 οι Νομοί Καρδίτσας και Μαγνησίας είχαν περίπου το ίδιο μέγεθος πληθυσμού, ενώ αν επαληθευτούν οι πρώτες ενδείξεις της τελευταίας Απογραφής, ο Νομός Καρδίτσας σήμερα έχει πληθυσμό μικρότερο των 100.000 κατοίκων, ενώ ο Νομός Μαγνησίας μεγαλύτερο των 200.000 κατοίκων !!!
Εν κατακλείδι
Στο άρθρο αυτό χρησιμοποιήθηκε ένα μικρό μέρος των στοιχείων που μας παραχώρησε ο Καθηγητής κ. Πολύζος, τα οποία όμως δείχνουν έντονα τις περιφερειακές ανισότητες στην Ελλάδα και τη δυσμενή θέση του Ν. Καρδίτσας. Σε εθνική κλίμακα, οι Νομοί Καρδίτσας, Ευρυτανίας, Φωκίδας και Ηλείας βρίσκονται μεταξύ των περιοχών, στις οποίες οι περισσότεροι δείκτες τους θέτουν στις τελευταίες θέσεις της αναπτυξιακής κλίμακας. Σε περιφερειακή κλίμακα, σε όλους μας έγινε πλέον κατανοητό ότι ο Νομός Καρδίτσας είναι ο «φτωχός συγγενής» της Θεσσαλίας.
Οι μεγάλες ανισότητες που παρατηρούνται μεταξύ των Νομών της Ελλάδας ή ορθότερα μεταξύ των μεγάλων αστικών κέντρων και της «επαρχίας», αντανακλούν σε μεγάλο βαθμό τις διαφορετικές ευκαιρίες ευημερίας που έχουν οι κάτοικοι των Νομών. Υπό μια γενική θεώρηση, υπάρχουν μειονεκτήματα με μόνιμο η συγκυριακό χαρακτήρα, όπως η απόσταση από τα μεγάλα αστικά κέντρα ή τα κέντρα λήψης αποφάσεων, η δύσκολη προσβασιμότητα λόγω ορεινότητας, άλλοι οικονομικοί ή κοινωνικοί λόγοι, οι οποίοι συντελούν στην επίτευξη χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης για κάποιες περιοχές. Σημειώνεται ότι στις περιοχές αυτές δεν ανήκει ο Νομός Καρδίτσας, αφού κατέχει κεντροβαρική γεωγραφική θέση, είναι πλούσιους σε φυσικούς πόρους, με τη μεγαλύτερη και πιο παραγωγική πεδιάδα της χώρας.
Υπάρχουν όμως ζητήματα και ερωτήματα που σχετίζονται με το είδος της εφαρμοζόμενης πολιτικής, η οποία ασκείται με διάφορες μορφές, που επηρεάζει το βαθμό ανάπτυξης κάθε περιοχής και τη μειονεκτική ή πλεονεκτική θέση στην οποία αυτή βρίσκεται σε σχέση με τις άλλες περιοχές της χώρας. Ως προς την ασκούμενη κρατική πολιτική είναι βέβαιο ότι ο Νομός Καρδίτσας είναι διαχρονικά ιδιαίτερα αδικημένος.
Βασικός στόχος της ασκούμενης εθνικής ή περιφερειακής πολιτικής θα πρέπει να είναι η επίτευξη του μεγαλύτερου δυνατού ρυθμού ανάπτυξης για τη χώρα σε συνδυασμό με τη μείωση των ανισοτήτων μεταξύ των διαφόρων περιοχών.
Η παραμέληση της περιφερειακής διάστασης μακροχρόνια μπορεί να δημιουργήσει οικονομικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά ή άλλης μορφής προβλήματα, τα οποία θα μειώσουν το όποιο θετικό αποτέλεσμα επιτευχθεί και αντανακλάται στη βελτίωση κάποιων μακροοικονομικών εθνικών μεγεθών.
Για αυτό, θα πρέπει να υπάρξει ένας συνολικός ανασχεδιασμός της περιφερειακής πολιτικής που ασκείται και να δοθεί ιδιαίτερο βάρος στην ανάπτυξη των «αδικημένων» νομών.
Aναλυτικότερα στην εφημερίδα Νέος Αγών
