Η τύχη των κατεχόμενων εδαφών της Ουκρανίας είναι ένα από τα ζητήματα «αγκάθια» το οποίο θα πρέπει να έχει διευθετηθεί πριν σιγήσουν τα όπλα και είναι κάτι που θέλουν τόσο το Κίεβο όσο και Μόσχα, με τις επιδιώξεις τους ωστόσο να είναι εκ διαμέτρου αντίθετες.
Με το τοπίο να είναι ακόμη θολό καθώς οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται και το τελικό κείμενο δεν έχει οριστικοποιηθεί, ενδιαφέρον έχει τι θα γινόταν στην περίπτωση που η Κριμαία και μεγάλο μέρος της περιοχής του Ντονμπάς, συμπεριλαμβανομένων των τμημάτων που η Μόσχα δεν μπόρεσε να καταλάβει στρατιωτικά, θα αναγνωρίζονταν de facto ως ρωσικά.
Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί του πιέζουν να εξασφαλίσουν αλλαγές στο ειρηνευτικό σχέδιο 28 σημείων, το οποίο ορίζει επίσης το ανώτατο όριο του μεγέθους του στρατού της Ουκρανίας και σβήνει κάθε ελπίδα για ένταξη στο ΝΑΤΟ.
Ενώ οι συνομιλίες μεταξύ των ΗΠΑ και της Ουκρανίας κατέληξαν σε «ένα ενημερωμένο πλαίσιο ειρήνης», τα βασικά σημεία εμπλοκής παραμένουν, συμπεριλαμβανομένου του εδαφικού, όπως αναφέρει το Bloomberg.
Τα ουκρανικά έδαφη που είναι υπό ρωσικό έλεγχο
Από τα μέσα Νοεμβρίου, η Ρωσία κατέλαβε σχεδόν το ένα πέμπτο της Ουκρανίας και η επίθεσή της εκτεινόταν σε μια πρώτη γραμμή άνω των 1.000 χιλιομέτρων. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν προσπαθεί εδώ και χρόνια να αναθεωρήσει τα σύνορα της Ουκρανίας. Πιστεύει ότι η Ρωσία πρέπει να επεκταθεί πέρα από τα σημερινά της σύνορα και δεν μπορεί να αποδεχθεί ότι η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης οδήγησε στην ανεξαρτητοποίηση της Ουκρανίας το 1991.
Το πρώτο βήμα έγινε όταν ο Πούτιν προσάρτησε παράνομα την Κριμαία το 2014. Τότε τμήματα των επαρχιών Ντόνετσκ και Λουχάνσκ στην ανατολική Ουκρανία – που μαζί αποτελούν την περιοχή του Ντονμπάς – τέθηκαν υπό τον έλεγχο της Ρωσίας.
Μετά την πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, τα ρωσικά στρατεύματα κατέλαβαν μεγάλο μέρος των περιοχών του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ, αλλά και τμήματα των επαρχιών της Χερσώνας και της Ζαπορίζια.
Οι ρωσικές δυνάμεις δεν κατάφεραν ποτέ να ελέγξουν πλήρως αυτές τις τέσσερις περιοχές, ακόμη και μετά από χρόνια προσπαθειών. Ωστόσο, ο Πούτιν ανακοίνωσε την προσάρτησή τους τον Σεπτέμβριο του 2022, δηλώνοντάς ότι είναι «για πάντα» μέρος της Ρωσίας.
Πώς θα άλλαζαν τα σύνορα της Ουκρανίας στο πλαίσιο του σχεδίου Τραμπ
Αντίγραφο της αρχικής πρότασης που έφτασε τα χέρια του Bloomberg αναφέρει ότι η Κριμαία και οι περιοχές του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ θα «αναγνωριστούν ως de facto ρωσικές». Η Ουκρανία θα πρέπει να αποσύρει τις δυνάμεις της από τα τμήματα του Ντόνετσκ που ελέγχει αυτή τη στιγμή και αυτή η περιοχή θα μετατραπεί σε μια «ουδέτερη αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη ασφαλείας» που θα αναγνωρίζεται διεθνώς ότι ανήκει στη Ρωσία. Σύμφωνα με τους όρους της συμφωνίας, ο ρωσικός στρατός δεν θα μπορεί να εισέλθει σε αυτή τη ζώνη.
Αλλού, ο έλεγχος στη Χερσώνα και τη Ζαπορίζια θα παγώσει κατά μήκος της γραμμής του μετώπου μεταξύ των ρωσικών και ουκρανικών στρατευμάτων, μεταφραζόμενη σε de facto αναγνώριση κατά μήκος αυτής της γραμμής.
Πόσο πιθανό είναι η Ουκρανία να παραχωρήσει αυτά τα εδάφη
Το αρχικό ειρηνευτικό σχέδιο λέει ότι οι ΗΠΑ θα παράσχουν στην Ουκρανία μια εγγύηση ασφάλειας για να αποτρέψουν περαιτέρω ρωσικές προσπάθειες να καταλάβει περισσότερα εδάφη.
Αλλά η Ουκρανία έχει πληγεί από τις προηγούμενες υποσχέσεις. Σύμφωνα με το Μνημόνιο της Βουδαπέστης του 1994, η Ρωσία, οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο παρείχαν εγγυήσεις ασφαλείας — δεσμευόμενοι να σεβαστούν την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας και να απέχουν από τη χρήση στρατιωτικής βίας — με αντάλλαγμα το Κίεβο να εγκαταλείψει τα σοβιετικά πυρηνικά όπλα.Η Ρωσία παραβίασε αυτές τις δεσμεύσεις 20 χρόνια αργότερα με την προσάρτηση της Κριμαίας.
Ο Ζελένσκι και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί του πιέζουν ώστε οι συζητήσεις για τυχόν εδαφικές ανταλλαγές να πραγματοποιηθούν μόνο όταν ο πόλεμος σταματήσει στο τρέχον σημείο επαφής. Εάν η Ουκρανία παραχωρούσε ολόκληρη την επαρχία του Ντόνετσκ, θα αποσυρόταν σε μια θέση που θα ήταν σε μεγάλο βαθμό απαράδεκτη σε περίπτωση νέας ρωσικής επιθετικότητας, σύμφωνα με το Ινστιτούτο για τη Μελέτη του Πολέμου (ISW), μια δεξαμενή σκέψης με έδρα την Ουάσιγκτον.
Το ISW λέει ότι η κύρια οχυρωμένη αμυντική γραμμή που για χρόνια απέτρεπε τις ρωσικές προελαύσεις βαθύτερα στην Ουκρανία θα ήταν ευάλωτη στο να περικυκλωθεί από τις δυνάμεις του Πούτιν εάν αφεθεί ανυπεράσπιστη σε μια αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη ασφαλείας.
Ο Ζελένσκι έχει επαναλάβει στο παρελθόν ότι το Κίεβο δεν θα αναγνωρίσει ποτέ τα κατεχόμενα εδάφη του ως ρωσικά. Έχει επίσης επισημάνει ότι το σύνταγμα της Ουκρανίας, το οποίο εγκρίθηκε το 1996 και λέει ότι το έδαφος της χώρας είναι «αδιαίρετο και απαραβίαστο». Το έγγραφο ορίζει επίσης συγκεκριμένα την Κριμαία ως μια αυτόνομη δημοκρατία που είναι «αχώριστο συστατικό τμήμα της Ουκρανίας».
Σημειώνεται ότι η πλειονότητα των Ουκρανών είναι κατά της εγκατάλειψης οποιουδήποτε εδάφους, αν και το επίπεδο υποστήριξης παρουσιάζει διακυμάνσεις. Τον Μάιο του 2022, περίπου το 82% των Ουκρανών δήλωσαν ότι δεν πρέπει να εγκαταλείψουν κανένα από τα εδάφη τους, ακόμη κι αν αυτό κάνει τον πόλεμο να διαρκέσει περισσότερο και απειλεί την ανεξαρτησία της χώρας, σύμφωνα με δημοσκόπηση του Διεθνούς Ινστιτούτου Κοινωνιολογίας του Κιέβου. Στις αρχές Οκτωβρίου του τρέχοντος έτους, το ποσοστό αυτό είχε πέσει στο 54%.
Οι επιλογές του Ζελένσκι
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες, μαζί με τα μέλη της Ομάδας των Επτά, ο Καναδάς και η Ιαπωνία, συνασπίστηκαν γύρω από τον Ζελένσκι, επαναλαμβάνοντας ότι τα διεθνή σύνορα δεν πρέπει να αλλάξουν με τη βία. Ονόμασαν το σχέδιο των 28 σημείων «βάση που θα απαιτήσει πρόσθετη δουλειά».
Παρόλα αυτά, ο Ζελένσκι μπορεί να δεχθεί πιέσεις να αποδεχθεί κακούς όρους για να τερματίσει τον πόλεμο. Αυτό γιατί έχει αποδυναμωθεί στο εσωτερικό από ένα σκάνδαλο διαφθοράς με πρωταγωνιστές ανώτερους αξιωματούχους. Επίσης, οι Ουκρανοί υφίστανται επίσης συνεχόμενα μπλακ άουτ και αδυσώπητα θανατηφόρες ρωσικές αεροπορικές επιδρομές που στοχεύουν να σπάσουν το ηθικό τους ενόψει του χειμώνα.
Παράλληλα, η κυβέρνηση Τραμπ απείλησε να αποσύρει την προμήθεια όπλων και να σταματήσει την ανταλλαγή πληροφοριών που ήταν κρίσιμη για την αεράμυνα της Ουκρανίας, εκτός εάν ο Ζελένσκι αποδεχτεί μια συμφωνία, ανέφερε το Bloomberg.
Γιατί ο Πούτιν θέλει το Ντονμπάς
Το Ντονμπάς είναι σημαντική για την Ουκρανία σε ό,τι αφορά την εξόρυξη άνθρακα και τη χαλυβουργία, και στο παρελθόν ένα σημαντικό βιομηχανικό προπύργιο στη Σοβιετική Ένωση.
Η περιοχή έχει σημαντικά αποθέματα άνθρακα που η Ρωσία θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί. Η Ουκρανία είχε τα όγδοα μεγαλύτερα αποθέματα άνθρακα στον κόσμο το 2023, σύμφωνα με την Υπηρεσία Ενεργειακών Πληροφοριών των ΗΠΑ, και το μεγαλύτερο μέρος του άνθρακα της βρίσκεται στην περιοχή του Ντονμπάς.
Οι ρωσικά κατεχόμενες περιοχές της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένου του Ντονμπάς, έχουν άλλους φυσικούς πόρους, όπως λίθιο, τιτάνιο και γραφίτη — αν και δεν είναι σαφές πόσα από αυτά τα υλικά μπορούν να εξαχθούν εμπορικά.
Υπάρχει επίσης ένα κοίτασμα σχιστολιθικού φυσικού αερίου στην περιοχή του Ντόνετσκ, το οποίο η Shell Plc υπέγραψε συμφωνία για την από κοινού εκμετάλλευση με μια κρατική ουκρανική εταιρεία το 2013, προτού αποσυρθεί από τη συμφωνία.
Εξ ου και η κυβέρνηση Τραμπ υπέγραψε συμφωνία με την κυβέρνηση του Ζελένσκι φέτος η οποία παρέχει στις ΗΠΑ προνομιακή πρόσβαση στη μελλοντική εξόρυξη των φυσικών πόρων της Ουκρανίας και μερίδιο από τα κέρδη.
Η περιοχή του Ντόνετσκ έχει επίσης στρατηγική στρατιωτική αξία. Η πόλη της Μαριούπολης βρίσκεται στα νότια της περιφέρειας και ο ρωσικός έλεγχος έδωσε τη δυνατότητα στον Πούτιν να δημιουργήσει έναν χερσαίο διάδρομο από τα ρωσικά σύνορα κατά μήκος της ακτής της Αζοφικής Θάλασσας προς την Κριμαία.
Γιατί ο Πούτιν θέλει να διατηρήσει τον έλεγχο της Κριμαίας
Η Κριμαία έχει ιστορική σημασία για τη Ρωσία. Προηγουμένως ήταν τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενώ προσαρτήθηκε από τη Ρωσική Αυτοκρατορία το 1783 κατά τη διάρκεια της βασιλείας της Μεγάλης Αικατερίνης.
Η χερσόνησος παρέμεινε μέρος της Ρωσίας μέχρι το 1954, όταν ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Νικήτα Χρουστσόφ παρέδωσε το έδαφος στην Ουκρανία, η οποία τότε ήταν ακόμα μέρος της ΕΣΣΔ. Εκείνη την εποχή, η Κριμαία ήταν ερειπωμένη στον απόηχο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο Στάλιν ενθάρρυνε τους Ρώσους να μετακομίσουν στη χερσόνησο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η πλειοψηφία των ανθρώπων στην Κριμαία να είναι Ρώσοι. Όταν ο Πούτιν προσάρτησε την Κριμαία το 2014, δικαιολόγησε την απόφαση ότι έρχεται να βοηθήσει τους ρωσόφωνους που ζουν εκεί, παρόλο που ήταν πολίτες της Ουκρανίας.
Η θέση της χερσονήσου σε σχήμα διαμαντιού την καθιστά στρατηγικής σημασίας για το εμπόριο και ένδειξη στρατιωτικής ισχύος. Η Κριμαία είναι το κλειδί για τον έλεγχο της ναυτιλιακής δραστηριότητας στη Μαύρη Θάλασσα, έναν κρίσιμο διάδρομο για τη μεταφορά σιτηρών και άλλων αγαθών.
Τέλος, το λιμάνι της Σεβαστούπολης ήταν ιστορικά το σπίτι του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας. Είναι ένα βαθύ λιμάνι με ζεστά νερά και βρίσκεται κοντά σε δύο μέλη του ΝΑΤΟ: τη Ρουμανία και την Τουρκία. Η Ουκρανία μίσθωσε τη ναυτική βάση στη Ρωσία αφού έγινε ανεξάρτητη το 1991.
