Του Δημήτρη Γιαννακόπουλου
Πέρασαν 50 ολόκληρα χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, την κορυφαία αντιδικτατορική δράση που υπήρξε ο προάγγελος της πτώσης της δικτατορίας στη χώρα μας. Ο μαζικός αγώνας των φοιτητών, ο αυθορμητισμός τους, η επιθυμία τους για ελευθερία από την καταπίεση και τις διώξεις της δικτατορίας, έφεραν την αφύπνιση στην κοινωνία, συνέβαλαν τα μέγιστα για τον εκδημοκρατισμό μετέπειτα του κράτους. Καρδιτσιώτες που ήταν τότε φοιτητές και πρωτοστάτες του μαζικού φοιτητικού κινήματος διηγούνται στο «Νέο Αγώνα» τις δράσεις και εκδηλώσεις τους, την οργάνωση της νεολαίας, τη συμπαράσταση του απλού κόσμου, το γεγονός της 17ης Νοεμβρίου του 1973.
Αρχικά, προτού κατευθυνθούμε στα γεγονότα της 17ης Νοεμβρίου του 1973, ο
κ. Δημήτρης Αρχοντής, πρώην Δήμαρχος Καρδίτσας και ένας εκ των πρωτοστατών στην ανάπτυξη του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος, μας διηγείται τα πρώτα χρόνια της γέννησης του κινήματος, από το 71′ έως το 73′. «Ήταν τιμή μου που συνέβαλα από τη μεριά μου στη γέννηση και την ανάπτυξη του φοιτητικού κινήματος, με ήττες, διώξεις, αλλά και νίκες. Στην αρχή ήμασταν λίγοι, αλλά αργότερα όλο και γιγαντώνονταν το κίνημα μέσα από τη διοργάνωση αντιδικτατορικών εκδηλώσεων και πορειών. Σιγά σιγά μεγαλώναμε, αντιμετωπίζοντας κυνηγητά από την αστυνομία, τις κλήσεις στην ασφάλεια, στην οδό Μεσογείων 14. Εκεί μας τραβολογούσαν και μας χτυπούσαν», είπε μιλώντας για την αρχή του κινήματος και τις θυσίες που απαιτούσε η δράση τους.
Όσον αφορά τα γεγονότα της 17ης Νοεμβρίου, ο κ. Αρχοντής ανέφερε ότι ήταν ατυχής που δεν κατάφερε να συμμετάσχει στην εξέγερση του Νοέμβρη, διότι στρατεύθηκε στην Καβύλη Έβρου. «Το Φλεβάρη του 73′ αναγγέλθηκε η διακοπή της αναστολής λόγω σπουδών, για να πάμε στρατιώτες. Εκεί κάνουμε μια μεγάλη συγκέντρωση στις 13 του Φλέβαρη του 73′, όπου μπήκε η αστυνομία μέσα, στην πρυτανεία. Συγκρούστηκα τότε με τους αστυνομικούς, με συνέλαβαν και έγινε έπειτα η Δίκη των 11. Δικάστηκα και αμέσως μετά στρατεύθηκα λίγο πριν τη Νομική Σχολή. Επειδή στρατεύθηκα με δύο – τρεις ημέρες καθυστέρηση, πρόφτασα να δω την κατάληψη της Νομικής. Μου έδωσαν το χαρτί της επιστροφής για σπουδές στις 15 του μήνα και έφτασα την άλλη ημέρα στη Θεσσαλόνικη, μαζί με ένα συνάδελφο και συναγωνιστή Θεσσαλονικιό. Επιχειρήσαμε να μπούμε στην κατάληψη της Θεσσαλονίκης, είχαν κλείσει όμως οι πόρτες, και παρακολουθήσαμε την εξέγερση μέσα από το ραδιοφωνικό σταθμό σε στέκια της πόλης. Νιώθαμε μεγάλοι, παρόντες στις εκδηλώσεις παρόλο που ήμασταν απομακρυσμένοι από τα τελευταία γεγονότα. Όταν ακούγαμε ότι ”απόψε πεθαίνει ο φασισμός” αναριγούσαμε», σημείωσε χαρακτηριστικά.
«Η εξέγερση ήταν το αποκορύφωμα, συνέβαλε στην ανάπτυξη της δημοκρατίας»
«Η εξέγερση του Πολυτεχνείου υπήρξε το αποκορύφωμα, το απόγειο του φοιτητικού κινήματος, του μοναδικού μαζικού κινήματος κατά της χούντας. Συνέβαλε σημαντικά στην πτώση της Χούντας και βέβαια μετά την Μεταπολίτευση, στον εκδημοκρατισμό του ελληνικού κράτους, στην εδραίωση της δημοκρατίας. Έστειλε το μήνυμα στην κοινωνία ότι δεν υποτάχθηκε στη δικτατορία. Υπήρχε μια αφωνία πριν το φοιτητικό κίνημα. Οι νέοι όμως, τότε είχαμε τον αυθορμητισμό, τα στοιχεία της εξέγερσης παρότι ζήσαμε δύσκολα χρόνια. Μετά από όλη αυτή την εξέλιξη, ήρθε η δικαίωση, ικανοποίηση, περηφάνεια και η τιμή. Βάλαμε το λιθαράκι ο καθένας μας σε αυτό το ψηφιδωτό της εξέγερσης», είπε μιλώντας για το επίτευγμα του φοιτητικού κινήματος.
Σχετικά με το Σύλλογο Σπουδαστών Καρδίτσας στην Αθήνα ο κ. Αρχοντής ανέφερε ότι συνέβαλε στην ανασύστασή του, όπως και άλλοι Καρδιτσιώτες που βρίσκονταν τότε στην Αθήνα. «Συμμετείχα στην ανασύσταση του συλλόγου, ήμασταν τέσσερα – πέντε άτομα, λίγοι δηλαδή στην αρχή που ξεκινήσαμε την προσπάθεια. Αν θυμάμαι πολύ καλά, ήταν μεταξύ άλλων ο Κώστας Τσουπαρόπουλος, η Τιτίκα Σαράτση, ο Κώστας Ρήγας και ο Ηλίας Τσιλίκας. Να μην ξεχάσω τον αείμνηστο φίλο μου και συναγωνιστή Νίκο Νικολάου που υπήρξε ένας εκ των πρωταγωνιστών στη γέννηση του κινήματος, ήμασταν δίπλα σε πολλούς αγώνες», είπε. Επίσης, μιλώντας για την αξία της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, ο κ. Αρχοντής έκανε λόγο για ένα ιστορικό γεγονός, μία ”έκρηξη” στην κοινωνία. «Ακόμη κι αν γίνονται προσπάθειες αμφισβήτησης ή ακόμη και καπήλευσης του γεγονότος, αυτό δεν πρόκειται ποτέ να σβήσει. Πέρασε μισός αιώνας από τότε, και όσο θα κυλάει ο χρόνος αυτό θα ξεκαθαρίζει και θα λάμπει», είπε κλείνοντας τη συζήτηση για την εξέγερση του Πολυτεχνείου.
«Εξέφραζε ευρύτερα την έντονη αντίθεση του κόσμου απέναντι στο καθεστώς»
Ο κ. Δημήτρης Κουτρομάνος, ειδικός συνεργάτης στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, θυμάται τις ιστορικές ημέρες του Πολυτεχνείου το 73′ που παραμένουν 50 χρόνια μετά ανεξίτηλες στη μνήμη του. Διηγείται στο «Νέο Αγώνα» πως βρέθηκε στη δίνη των γεγονότων και βίωσε την εξέγερση του Πολυτεχνείου με τα μάτια ενός νεαρού τότε δευτεροετούς φοιτητή της σχολής Μηχανολόγων-Ηλεκτρολόγων του ΕΜΠ. «Ήμουν νεαρός επαρχιώτης φοιτητής και βρέθηκα στο Πολυτεχνείο μαζί με πολλούς τότε Καρδιτσιώτες. Όλα ξεκίνησαν την Τετάρτη 14-11-1973 ως μια απλή αυθόρμητη κατάληψη με αίτημα τις ελεύθερες εκλογές των φοιτητικών συλλόγων, που στη συνέχεια γιγαντώθηκε. Το σύνθημα για “ψωμί-παιδεία ελευθερία” και “εθνική ανεξαρτησία” εξέφραζε ευρύτερα την έντονη αντίθεση του κόσμου απέναντι στο φασιστικό καθεστώς. Ουδείς φανταζόταν το τί θα ακολουθήσει. Ο προάγγελος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου ήταν η κατάληψη της Νομικής το Φεβρουάριο του 1973. Ήταν η πρώτη φοιτητική κινητοποίηση, οι φοιτητές από την ταράτσα της Νομικής καλούσαν τους πολίτες να συμμετάσχουν στον αντιδικτατορικό αγώνα. Το Νοέμβριο του ’73 η κατάληψη ξεκίνησε από τους φοιτητές του Πολυτεχνείου, στη συνέχεια όμως έρχονταν όλο και πιο πολλοί φοιτητές και από άλλες σχολές, αλλά και απλός κόσμος για να στηρίξουν τον αγώνα. Η μαζικότητα και το πάθος της κατάληψης νομίζω ότι ήταν κάτι το απρόβλεπτο για όλους και για τη χούντα, που δεν φαντάζονταν τις απρόβλεπτες διαστάσεις και αρχικά υποτίμησε αυτό που συνέβαινε», σημείωσε χαρακτηριστικά.
Στη συνέχεια, ο κ. Κουτρομάνος θυμάται τις δυσκολίες που υπήρχαν τότε να εκφράζεται ο κόσμος ανοιχτά για τις ιδέες του, όπως και οι φοιτητές. «Τα κόμματα ήταν παράνομα, οι φυλακές και τα ξερονήσια ήταν γεμάτα αντιστασιακούς πολίτες, τα κόμματα και οι νεολαιίστικες οργανώσεις τους λειτουργούσαν παράνομα. Οι φοιτητές που συλλαμβάνονταν οδηγούνταν στην Ασφάλεια και το ΕΑΤ-ΕΣΑ, όπου βασανίζονταν απάνθρωπα», ανέφερε. Επίσης, πρόσθεσε, δεν υπήρχε ελευθεροτυπία και δυνατότητα για ελεύθερη διακίνηση ιδεών, ανταλλαγή απόψεων και διάδοση μηνυμάτων μέσα από τις σχολές. Υπήρχε το «σπουδαστικό» τμήμα της Ασφάλειας αλλά και στρατιωτικός Επίτροπος με μόνιμη παρουσία σε κάθε ίδρυμα, που επόπτευε τα πάντα εντός των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, ακόμα και τη σύγκλητο των καθηγητών. Μάλιστα, με σκοπό την αποδυνάμωση του κινήματος των φοιτητών η χούντα είχε αρχίσει να διακόπτει τις αναβολές στρατεύσεως λόγω σπουδών και έστελνε φαντάρους όσους φοιτητές ήταν πρωτοπόροι στον αγώνα, προκειμένου να αποδυναμωθεί το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα. Εκείνη την εποχή, αρκετοί νέοι αναζητούσαν εναλλακτικό τρόπο να έρθουν σε επαφή μεταξύ τους, να συζητήσουν για τα προβλήματα τους και την καταπίεση της χούντας, να αναζητήσουν διεξόδους και διάφορους τρόπους οργάνωσης ενάντια στο καθεστώς.
Τότε δραστηριοποιήθηκαν έντονα και οι τοπικοί σπουδαστικοί σύλλογοι, μέσα απ’
τους οποίους εκφράζονταν και έρχονταν σε επαφή οι επαρχιώτες φοιτητές και σπουδαστές. Ένας από τους πολυπληθέστερους τοπικούς συλλόγους ήταν ο Σύλλογος Καρδιτσιωτών φοιτητών – σπουδαστών στον οποίο συμμετείχαν οι Καρδιτσιώτες που σπούδαζαν στις ανώτερες και ανώτατες σχολές της Αθήνας. Ήταν σημαντική η δράση και η προσφορά αυτών των συλλόγων στη γενικότερη συσπείρωση της φοιτητικής νεολαίας και τον αντιδικτατορικό αγώνα», υπογράμμισε. «Η εξέγερση του Πολυτεχνείου υπήρξε ένα φωτεινό ορόσημο, ήταν η στιγμή που η νεολαία και ο λαός ξεπέρασε τις πολιτικές ηγεσίες γράφοντας ιστορία, ενώ με την αλληλεγγύη του κόσμου που ήταν έκδηλη από την αρχή εκφράστηκε για πρώτη φορά μαζικά η αντίθεση προς το χουντικό καθεστώς. Παρά την έντονη παρουσία της χούντας ο λαός συμπαραστέκονταν στους φοιτητές φέρνοντας φάρμακα, τρόφιμα, ακόμη και χρήματα στο Πολυτεχνείο. Η συμπαράσταση ήταν συγκινητική από απλό κόσμο, από αγρότες, από εργάτες, από διανοούμενους, από κάθε κοινωνική ομάδα ατόμων που συμμετείχαν με τον τρόπο αυτό στον αγώνα ενάντια στη δικτατορία. Το Πολυτεχνείο υπήρξε η αρχή του τέλους της χούντας», κατέληξε.
«Όποιος κινούνταν έξω από το Πολυτεχνείο κινδύνευε, εμείς κάναμε τον αντιπερισπασμό»
Με τη σειρά του, ο Καρδιτσιώτης Β. Β., με πολυετή παρουσία και δράση στην Αριστερά, νεαρός τότε φοιτητής στο τμήμα των Πολιτικών Μηχανικών ΕΜΠ, εξιστορεί την ημέρα της 17ης Νοεμβρίου, την συγκινητική στάση των φοιτητών εντός του Πολυτεχνείου, αλλά εκείνων που παρότι έκλεισαν οι πόρτες, παρέμειναν έξω για να βοηθήσουν τους συναγωνιστές τους. «Όλες τις ημέρες ήμασταν στο Πολυτεχνείο. Πηγαίναμε στη Σχολή, γυρνούσαμε βράδυ στο σπίτι, και ξανά πίσω. Στις 17 Νοεμβρίου κατά τις 6 το απόγευμα μετά από ένα ιδιαίτερο μάθημα που είχα στην περιοχή του Παγκρατίου, θα πήγαινα ξανά έπειτα στο Πολυτεχνείο. Δεν κυκλοφορούσαν όμως, λεωφορεία. Υποψιάστηκα επομένως, ότι κάτι συμβαίνει και επέλεξα να πάω μετα πόδια. Φθάνοντας στο Σύνταγμα είδα οδοφράγματα, φωτιές, έτσουζαν τα μάτια μου. Φθάνω λοιπόν στο Πολυτεχνείο λίγο πριν τις 9 το βράδυ, αλλά οι πόρτες τότε είχαν κλείσει. Έξω κινδύνευε η ζωή μας, μας χτυπούσαν. Στρατός και αστυνομία δεν ήθελαν κόσμο να βρίσκεται παρών έξω από τον χώρο, γιατί τις προηγούμενες μέρες συγκεντρωνόταν μεγάλος αριθμός ατόμων. Εμείς φτιάχναμε οδοφράγματα, κάναμε τον αντιπερισπασμό», σημείωσε χαρακτηριστικά.
Έπειτα, ο Β. Β. περιέγραψε την επικινδυνότητα γύρω από τα οικοδομικά τετράγωνα για όσους παρευρίσκονταν στην περιοχή και αντιστέκονταν απέναντι στις δυνάμεις της δικτατορίας. «Θυμάμαι χαρακτηριστικά όταν μας κυνηγούσαν, και συγκεκριμένα μια ομάδα αστυνομικών ερχόμενη από την οδό 3ης Σεπτεμβρίου. Εμείς κρυφτήκαμε σε μια είσοδο της πολυκατοικίας για να μη μας εντοπίσουν, αλλά ένας εξ αυτών μας κατάλαβε. Γύρισε απειλώντας με το όπλο, αλλά επειδή οι άλλοι κατευθύνονταν προς το Πολυτεχνείο έφυγε κι αυτός. Αργότερα, κατά τις 12 έφυγα από το σημείο, όμως ο αδερφός μου ήταν μέσα στο Πολυτεχνείο. Έξω δεν μπορούσαμε να παραμείνουμε όλο το βράδυ, διότι κινδυνεύαμε σοβαρά. Στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας αργότερα, στήναμε οδοφράγματα και παρότι βάλαμε ως εμπόδιο λεωφορείο, τα τανκς πέρασαν. Δεν καταλάβαιναν τα τανκς από εμπόδια. Σε μια
παράλληλο από τη Λ. Αλεξάνδρας μας έριξε βολή με το πυροβόλο. Έπεσε στα πόδια μας, τυχεροί που ήμασταν σε υπερύψωμα στο δρόμο», ανέφερε εστιάζοντας στους κινδύνους που διέτρεχε η ζώη κάποιου εκείνο το βράδυ.
Την επόμενη ημέρα, ο κ. Β. Β. θυμάται πως στις 6 πολύ νωρίς το πρωί, πήγε προς το Πολυτεχνείο, όπου εκείνες τις ώρες καθάριζαν τους δρόμους. «Κατευθείαν καταλαβαίνεις ότι κάτι σοβαρό έχει συμβεί. Δεν υπήρχε στρατός, ούτε αστυνομία. Δεν ήθελαν να δώσουν και ιδιαίτερο στίγμα στο γεγονός. Διακρινόταν η πεσμένη πύλη, και σκεφτόσουν τι μπορούσε να είχε προηγηθεί. Οι περισσότεροι της Ασφάλειας απ’ έξω, ήταν με πολιτικά ρούχα», πρόσθεσε. Αναφερθείς στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, ο κ. Β. Β. είπε ότι ολόκληρο το φοιτητικό κίνημα ήταν σωστά προσανατολισμένο, μετά και τις οργανωτικές προσπάθειες των παρατάξεων που δρούσαν τότε παράνομα. Όπως τόνισε και ο ίδιος, η συμμετοχή του κόσμου ήταν συγκινητική, η συμπαράσταση δίπλα στους φοιτητές. «Είχαν έρθει εργάτες από τα Μέγαρα, είχαν δώσει μάχη σώμα με σώμα με την αστυνομία. Ήρθαν σωματεία από άλλα μέρη, μαθητές, αγρότες. Μιλάμε για ένα ολόκληρο κίνημα, χιλιάδες κόσμος. Όσον αφορά την οργάνωση εντός του Πολυτεχνείου ήταν καταπληκτική. Διοργανώναμε εκδηλώσεις, διατηρούσαμε και σταθμούς. Φυσικά καταλυτική η παρουσία των συλλόγων φοιτητών, όπως ο Σύλλογος Σπουδαστών Καρδίτσας, που έφθασε να έχει περισσότερα από 600 μέλη, ο 2ος σε μαζικότητα σύλλογος στην Αθήνα», κατέληξε.
Εν κατακλείδι, ύστερα από το πέρασμα 50 χρόνων από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, αναζητούμε ως νεότερες γενιές τις λεπτομέρειες, τις ιστορίες των πρωταγωνιστών που μαρτυρούν την συλλογική τότε επιθυμία για ελευθερία. Μέσα από τα συνθήματα που εξέφραζαν μαζικά την αγανάκτηση του κόσμου -την ελευθερία, την παιδεία, τη δικαιοσύνη- ενάντια στην καταπίεση, τον αυταρχισμό, τα βασανιστήρια και την απαγόρευση διακίνησης ελεύθερων ιδεών.
