Του Αποστόλη Στεφανή
Γεωπόνου
Το παρελθόν: Κατά την Βυζαντινή περίοδο η πόλη Καρδίτσα προφανώς δεν υπήρχε. Εμφανίσθηκε στο ξεκίνημα της Τουρκοκρατίας ένα σημείο – μικρός οικισμός, ο οποίος κατά την άποψη του γράφοντος ήταν μεταξύ του Παυσίλυπου και Καμινάδες (οδός Καποδιστρίου – Γαρδικίου), στον οποίο κατοικούσαν λίγοι προύχοντες – αξιωματούχοι Τούρκοι και ελάχιστες οικογένειες Ελλήνων.
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο οικισμός μεγάλωσε και έπειτα από κάποιες αυξομειώσεις του πληθυσμού στην πορεία της εξέλιξής του, φθάσαμε στην απελευθέρωση της Θεσσαλίας, όταν πλέον η Καρδίτσα είχε 1400 οικογένειες, εκ των οποίων το 1/3 τουρκικές.
Την παραμονή της ένταξης της Θεσσαλίας στην Ελλάδα η Καρδίτσα είχε 5.000 κατοίκους, από τους οποίους 2.385 ήταν μουσουλμάνοι και 2.625 χριστιανοί. Οι χριστιανοί δεν μπορούσαν να κατοικήσουν στον αστικό ιστό της πόλης, παρά μόνο στην περιφέρειά της. Τα μαγαζιά όμως της πόλης τα οποία ανήκαν στους Τούρκους, ενοικιάζονταν από τους Έλληνες, διότι συνήθως μόνο οι Έλληνες ασκούσαν βιοποριστικό επάγγελμα.
Η Καρδίτσα πριν το 1881: Μια εικόνα της Καρδίτσας πριν το 1881 είναι η εξής: Η Καρδίτσα είχε όψη χωριού με πολύ χαλαρή διάρθρωση και η δόμησή της είναι αραιή. Αυτό οφείλεται κυρίως στη σχετικά όψιμη δημιουργία της κατά τον οθωμανικό εποικισμό της θεσσαλικής πεδιάδας στον 15ο αιώνα και κατοικείτο από αμιγώς τουρκικό πληθυσμό έως τα μέσα του 19ου αιώνα.
Όπως ήδη ελέχθη, ο περιηγητής William Leake αναφέρει την ύπαρξη 500 – 600 τουρκικών σπιτιών το έτος 1810. Πέντε δεκαετίες αργότερα, η πόλη αλλάζει και απαρτίζεται από σαφώς χωριστές εθνοθρησκευτικές ενότητες. Οι οκτώ τουρκικές συνοικίες εκτείνονται σε μεγάλη επιφάνεια δυτικά του μυλαύλακα που διατρέχει την πόλη.
Όπως αναφέρει το Λεξικό Ιστορίας και Γεωγραφίας το 1881, η περιοχή των τούρκικων συνοικιών είναι ‘’ευρυτάτη, καθαρά, με δρόμους φαρδείς και λιθόστρωτους, με οίκους καθαρούς, κηπάρια και λαχανόκηπους’’.
Οι πρώτες χριστιανικές οικογένειες εγκαθίστανται από το 1845 στη κεντρική συνοικία Χότζα Μαχαλά (από κέντρο και πέραν της Ευαγγελίστριας) , με πρωτοβουλία της οικογένειας Αναγνώστη Λάππα. Το 1858 ιδρύεται η χριστιανική συνοικία Βαρούσι σε μέρος ‘‘αδέσποτον και πλήρες ακανθών’‘. Στη συνέχεια, νότια από το Βαρούσι (κέντρο) δημιουργήθηκε αυτοσχέδια γειτονιά με καλύβες αγροτών χριστιανών.
Το 1881, η πόλη κατοικείται από σημαντικό πληθυσμό, με το ελληνικό στοιχείο να υπερτερεί του τουρκικού. Η δόμησή της περιλαμβάνει τρία τεμένη (τζαμιά), μιναρέδες, νεκροταφεία, χαμάμ, σχολείο τουρκικό, δημαρχείο, πρωτοδικείο, καφενεία, στρατόπεδο τούρκικο, τέσσερις κρήνες, τρεις υδρόμυλους, πολλά κονάκια (σπίτια πλουσίων) και δύο εκκλησίες (ιερός ναός Ζωοδόχου πηγής (1842) και ο ιερός ναός του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης στον οποίο ο θεμέλιος λίθος τέθηκε το 1887).
Το στιλ των τούρκικων οικισμών: Όπως μπορεί να παρατηρήσει κανείς σε οποιαδήποτε περιγραφή μιας τούρκικη ς πόλης, αυτή αποτελείται από συνοικίες οι οποίες προσπελαύνονται από δαιδαλώδεις δρομάκια, συνήθως τυφλά, έχουν σημεία για ευαγή ιδρύματα, τζαμιά και αγορές, αλλά πουθενά δεν υπήρχαν πλατείες, όπως τις εννοούμε σήμερα, όπου γύρω τους εξελίσσεται η οικονομική, διοικητική και κοινωνική λειτουργία της πόλης.
Το τέλος της Δραχμής: Την 1η Ιανουαρίου 2001 υιοθετήθηκε το ευρώ ως λογιστική μορφή παράλληλα προς τη δραχμή. Την 1η Ιανουαρίου 2002 εισήχθη επίσημα το ευρώ σε κυκλοφορία ως νόμισμα παράλληλα προς τη δραχμή ως την 1η Μαρτίου, οπότε και η ελληνική δραχμή έπαψε να αποτελεί νόμιμο χρήμα στην Ελλάδα.
Η πλατεία Δραχμής στην πόλη μας: Η πόλη μας έχει αρκετές πλατείες, η έλευση όμως του ευρώ έδωσε την ευκαιρία σε ένα νέο χώρο που δημιουργήθηκε εκείνες τις ημέρες, να βαφτιστεί σε πλατεία Δραχμής, σε ανάμνησή της η οποία από το 1833 έως το 2002 ήταν το νόμισμα της χώρας μας. Βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Ηρώων Πολυτεχνείου και Παλαιολόγου, με επόμενη της οδού Παλαιολόγου προς νότο την οδό Λάππα.
Πίτσαβος Απόστολος, ο νονός: Εμπνευστής και νονός της πλατείας Δραχμής ήταν ο τότε πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Απόστολος Πίτσαβος, επί δημαρχίας του αειμνήστου Χρήστου Τέγου. Πριν τη δημιουργία τής εν λόγω πλατείας, ο συγκεκριμένος χώρος ήταν ένα ενιαίο οικόπεδο με σπίτι, που ξεκινούσε από την οδό Λάππα και έφτανε στην οδό Παλαιολόγου.
Με τον θάνατο των ιδιοκτητριών και με ενέργειες της τότε Δημοτικής Αρχής το μισό οικόπεδο πέρασε στον Δήμο και αποφασίστηκε να γίνει πλατεία. Η απόφαση να ονομαστεί πλατεία Δραχμής πάρθηκε από την επιτροπή ονοματοδοσίας, στην οποία συμμετείχε ο κ. Απόστολος Πίτσαβος, που έκανε και την εισήγηση στο Δημοτικό Συμβούλιο που συνεδρίασε στις 29 Αυγούστου του 2002 και την ενέκρινε ομόφωνα.
Ήταν μία πρόταση που πήγαζε από το γεγονός ότι η Δραχμή την ίδια χρονιά είχε περάσει στην ιστορία, αλλά το Δημοτικό Συμβούλιο Καρδίτσας δεν ήθελε να περάσει και στη λήθη.
Ο ιδιοκτήτης του οικοπέδου: Ήταν ο έμπορος Δημήτριος Παπαϊωάννου και εν συνεχεία οι τρεις κόρες του Σοφία, Μαρία και Μελπομένη οι οποίες δεν νυμφεύτηκαν. Ο Δημ. Παπαϊωάννου με τον συνέταιρο του στο εμπόριο κ. Ξενοφώντα Μπαλτά είχαν το εμπορικό τους κατάστημα στην οδό Ιεζεκιήλ, στο επόμενο τετράγωνο αυτού της Επισκοπής, τρίτο μαγαζί αριστερά. Εκείνη την εποχή τα εμπορικά καταστήματα ήταν λιγοστά, τα οποία όμως δεν είχαν τη μορφή τη σημερινή.
Θα μπορούσε κανείς να αγοράσει από το εν λόγω μαγαζί (πολυκατάστημα της εποχής), κάποιο ύφασμα, μία γραβάτα, σχοινί, μπογιές, σπίρτο, πανιά, κάλτσες, αριθμολόγια, διάφορα σχολικά βιβλία, παραμύθια, ομπρέλες, ζώνες, λαιμοδέτες, παντόφλες, σαπούνια, τσατσάρες, σώβρακα, στέφανα, πέπλα, μελάνι σε σκόνη, εθνόσημα, πλάκες γραφής, καρούλια, κουμπιά και δεκάδες άλλα προϊόντα, που σήμερα αρκετά από αυτά υπάρχουν, αλλά σίγουρα δεν στεγάζονται στο ίδιο κατάστημα.
Με τον θάνατο και της τελευταίας εκ των κληρονόμων αδελφών Παπαϊωάννου, οι διάδοχοι συγγενείς με τη σύμφωνη γνώμη και απαίτηση της Δημοτικής Αρχής έλαβαν οι διάδοχοι και η Δημαρχία από ήμισυ του οικοπέδου. Στο πρώτο μισό ανεγέρθηκε πολυκατοικία, στο δεύτερο της Δημαρχίας, όπως προείπαμε, αποφασίστηκε να γίνει πλατεία και μάλιστα να πάρει το όνομα ‘’Πλατείας Δραχμής’’ έπειτα από ενέργειες του Αποστόλη Πίτσαβου και της επιτροπής ονοματοδοσίας.
Το πλιάτσικο της οικίας Παπαϊωάννου: Στο νοτιοανατολικό κομμάτι (Ηρώων πολυτεχνείου και Δημ. Λάππα) ήταν η οικία Παπαϊωάννου, η οποία θα έπρεπε, κατά την άποψη του γράφοντος, να κηρυχτεί διατηρητέα. Ήταν διώροφη και αποτελούταν από 3 μεγάλα δωμάτια στο ισόγειο, και πίσω υπήρχε μεγάλο πλυσταριό. Επάνω ανέβαινε κανείς με μια τεράστια σκάλα που οδηγούσε σε μεγάλο αντρέ με τέσσερα μεγάλα (τεράστια) δωμάτια ένθεν και ένθεν.
Μετά τον θάνατο των άμεσων κληρονόμων και μετά τον χωρισμό των κομματιών από τους κληρονόμους, έπρεπε το ένα μέρος του οικοπέδου που περιελάμβανε την οικία να κατεδαφισθεί και να ανεγερθεί πολυκατοικία. Το σπίτι ήταν ανέπαφο και φιλοξενούσε τα πάντα της οικογένειας Παπαϊωάννου από τη δημιουργία του μέχρι εκείνη τη στιγμή. Ήταν κατάφορτο από οικιακό εξοπλισμό και ότι χρήσιμο για τους μέχρι τότε ενοίκους που ήταν οι αδελφές Παπαϊωάννου. Πράγματι κάποια Δευτέρα του 2021 ήλθε το μηχάνημα για να κάνει την κατεδάφιση. Στο ξεκίνημα των εργασιών, όπως μου διηγήθηκαν, το μηχάνημα έπαθε ζημιά και χρειαζόταν επισκευή. Οι εργασίες διακόπηκαν για την επισκευή και το σπίτι έμεινε ανοικτό ‘’στο κοινό’’. Άρχισε η συρροή των πάντων. Γειτόνων, άλλων, συλλεκτών κλπ, ένα ατελείωτο λεφούσι ανθρώπων που μπαινόβγαινε αποκομίζοντας ότι θεωρούσε χρήσιμο. Κουρτίνες, χαλιά, τραπεζομάντηλα, σεμέν, σκεύη, μαχαιροπήρουνα, πιάτα, ρούχα, φωτογραφίες, βιβλία, τετράδια, διάφορα αντικείμενα, εργαλεία, συσκευές ήταν το έπαθλο του κάθε αναζητητή.
Όταν την άλλη εβδομάδα επανήλθε το μηχάνημα, πλέον το σπίτι ήταν άδειο. Η αλήθεια είναι πως τόσα χρήσιμα πράγματα θα πήγαιναν χαμένα, αν το μηχάνημα τυχαία δεν είχε χαλάσει και όλα πήγαιναν στη χωματερή.
Η πλατεία Δραχμής σήμερα: Πέρασαν 20 χρόνια από τότε που της δόθηκε το όνομα. Σήμερα η πλατεία περιλαμβάνει μερικά δένδρα, παγκάκια, ένα πηγάδι και μια ‘’κοτρώνα’’ γλυπτό που τοποθετήθηκε εκεί έπειτα από κάποια έκθεση γλυπτικής.
Επιμύθιο: Σύμφωνα με τον κ. Απ. Πίτσαβο στις σκέψεις ήταν να τοποθετηθεί στην Πλατεία ένα αντίγραφο Δραχμής σε μεγάλο μέγεθος που ουσιαστικά να γνωστοποιεί πού είναι αφιερωμένη η πλατεία. Αυτό όμως έμεινε στα χαρτιά. Σήμερα, 20 χρόνια μετά το ευρώ και την εγκαθίδρυσή του έναντι της Δραχμής, ίσως να ήταν καλό να επιχειρηθεί από τον Δήμο η ανάδειξη της πλατείας που φέρει το όνομα του πάλαι ποτέ εθνικού μας νομίσματος, ως ένα ακόμα σημείο αναφοράς για την Καρδίτσα.
Μια σημερινή επίσκεψη στην πλατεία, όπως φαίνεται και από τη φωτογραφία, δείχνει πως κάποιοι φορείς βρήκαν την ευκαιρία να αποθέσουν, σε σημείο όαση για την πόλη, την πραμάτεια τους.
Πηγές: Αποστολόπουλος Ιωάννης, πρώην Διευθυντής 1ου Λυκείου, Πίτσαβος Απόστολος Γεωπόνος, παρακολούθηση των γεγονότων και εμπλουτισμός των κειμένων από τον γράφοντα.
