Στην εποχή της ψηφιακής επικοινωνίας, το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας, ιδιαίτερα για τους νέους. Η ταχύτητα με την οποία διαδίδεται η πληροφορία και η αδιάκοπη ροή περιεχομένου δημιουργούν νέες συνήθειες, αλλά και προκλήσεις. Πότε, όμως, η χρήση των social media γίνεται προβληματική; Τι ρόλο παίζει η ψυχολογία στη διαρκή ανάγκη για «likes» και διαδικτυακή αποδοχή; Και ποιοι κίνδυνοι ελλοχεύουν από πλατφόρμες όπως το TikTok, που κατακλύζουν τη ζωή των εφήβων;
Ο Καρδιτσιώτης Επίκουρος Καθηγητής Ερευνητικής Μεθοδολογίας στο Τμήμα
Νοσηλευτικής του ΕΚΠΑ κ. Πέτρος Γαλάνης μιλά στον «Νέο Αγώνα» για τον εθισμό στο διαδίκτυο, αναλύει τους λόγους που οι νέοι «κολλάνε» στα social media και μιλά για την παγκοσμίως πρωτοποριακή εφαρμογή που έχει αναπτύξει, η οποία αξιολογεί τον βαθμό εξάρτησης από το TikTok.
– Που οφείλεται ο εθισμός, κυρίως των νέων, στη χρήση του διαδικτύου; Ποιός ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης;
Οι νέοι χρησιμοποιούν ολοένα και περισσότερο το διαδίκτυο και κυρίως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να επικοινωνήσουν, να διασκεδάσουν, ακόμη και για να κάνουν αγορές. Πλέον, βρισκόμαστε σε μια ψηφιακή εποχή στην οποία η ταχύτητα με την οποία διαδίδεται η πληροφορία στο διαδίκτυο και ιδιαίτερα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι εξωπραγματική.
Στο πλαίσιο αυτό, είναι αδύνατον οι νέοι να μην χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το πρόβλημα όμως έγκειται στο γεγονός ότι η χρήση αυτή σε αρκετές πλέον περιπτώσεις ξεπερνάει τα φυσιολογικά πλαίσια, με αποτέλεσμα να γίνεται προβληματική φτάνοντας ακόμη και στον εθισμό. Ο εθισμός στα video games έχει ήδη αναγνωριστεί διεθνώς ως ψυχική διαταραχή και δεν θα αργήσει η στιγμή που θα συμβεί κάτι αντίστοιχο και με το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η κύρια αιτία εθισμού στο διαδίκτυο και ιδιαίτερα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι η άμεση ικανοποίηση και η χαρά που λαμβάνουν τα άτομα. Εξηγώντας με απλά λόγια γιατί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να είναι εθιστικά, πρέπει να αντιληφθούμε τον ρόλο της ντοπαμίνης, η οποία είναι μια χημική ουσία στον εγκέφαλό μας που εκκρίνεται όταν χαιρόμαστε ή λαμβάνουμε ικανοποίηση για κάποιο γεγονός. Ακριβώς αυτό κάνουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, προσφέροντας άφθονη ντοπαμίνη στον ανθρώπινο εγκέφαλο και μάλιστα άμεσα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα “likes” που λαμβάνουν οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε κάποιο σχόλιο, φωτογραφία ή βίντεο που ανεβάζουν. Όσο αυξάνονται τα “likes” που λαμβάνει ένα άτομο για μια φωτογραφία του, τόσο περισσότερο χαίρεται, ικανοποιείται και νιώθει επιβράβευση. Έτσι, νιώθει την ανάγκη να ανεβάσει μια ακόμη φωτογραφία για να λάβει ακόμη περισσότερα “likes”. Σταδιακά και χωρίς να το αντιλαμβάνεται θέλει να χρησιμοποιεί ολοένα και περισσότερο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έτσι ώστε να λάβει χαρά και επιβράβευση, με αποτέλεσμα να φτάνει σε ένα σημείο που πλέον είναι εθισμένος σε αυτά, καθώς του είναι απαραίτητα για να νιώσει χαρούμενος.
– Το TikTok έχει εισβάλει τα τελευταία χρόνια στη ζωή μας. Πως διαφοροποιείται από τις υπόλοιπες εφαρμογές και ποιούς κινδύνους εγκυμονεί η χρήση του, ειδικά για τους ανήλικους και τους νέους; Τελικά, που τελειώνει η διασκέδαση και πού αρχίζει η εξάρτηση;
Το TikTok έχει μια τελείως διαφορετική λειτουργία από τα υπόλοιπα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς στηρίζεται αποκλειστικά στην προβολή videos, τα οποία μάλιστα είναι εξαιρετικά σύντομα, διαρκώντας συνήθως μερικά δευτερόλεπτα έως 2-3 λεπτά.
Οι χρήστες του TikTok μπορούν να σχολιάσουν και να επικοινωνήσουν μέσα από αυτά τα videos, γνωστά πλέον και ως “reels”. Επιπλέον, το TikTok διαφέρει από τα υπόλοιπα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ως προς τον αλγόριθμο λειτουργίας του, ο οποίος είναι μακράν ο καλύτερος. Με απλά λόγια, η τεχνητή νοημοσύνη του TikTok είναι τόσο καλή που ουσιαστικά «διαβάζει» το μυαλό του χρήστη, με αποτέλεσμα να του προβάλει συνεχώς videos που του αρέσουν και του προκαλούν χαρά και ευφορία. Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος που το TikTok είναι πιο εθιστικό σε σχέση με τα υπόλοιπα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ο καταπληκτικός αλγόριθμος του TikTok προσφέρει συνεχώς ντοπαμίνη, όπως ένα ισχυρό ναρκωτικό, επομένως και ευφορία στους χρήστες με αποτέλεσμα να εθίζονται σε αυτό, καθώς θέλουν να βλέπουν συνεχώς ολοένα και περισσότερα βίντεο.
Το πρόβλημα γίνεται ακόμη μεγαλύτερο στα παιδιά και τους εφήβους καθώς δεν έχουν διαμορφώσει ακόμη ικανά φίλτρα για να διαχειριστούν ορθά την τεχνολογία και βεβαίως και το TikTok, με αποτέλεσμα να «βυθίζονται» ακόμη περισσότερο μέσα σε αυτό αναζητώντας τη διασκέδαση. Μια διασκέδαση, όμως, που μπορεί να εξελιχθεί σε εθισμό εάν η χρήση του TikTok δεν γίνει με σύνεση.
– Με τους συνεργάτες σας έχετε αναπτύξει μια παγκοσμίως πρωτοποριακή εφαρμογή για τον εθισμό στο TikTok την «TikTok Addiction Scale». Ποιός ήταν ο λόγος για να προχωρήσετε σε αυτή την ενέργεια και τί περιλαμβάνει αυτή η εφαρμογή;
Ο βασικός λόγος ήταν τα περιβόητα “challenges”, οι «προκλήσεις», που συνεχώς αυξάνονται στο TikTok και έχουν οδηγήσει ακόμη και στο θάνατο παιδιών. Ενδεικτικά αναφέρω το «Superman challenge» στο οποίο ένα παιδί με τεντωμένο το ένα του χέρι (όπως ακριβώς και ο Superman) πραγματοποιεί ένα άλμα πάνω από μία ομάδα παιδιών που πρέπει να το πιάσει. Στην περίπτωση που τα υπόλοιπα παιδιά δεν καταφέρουν να συγκρατήσουν τον “Superman”, τότε υπάρχει κίνδυνος σοβαρού τραυματισμού. Μάλιστα, πρόσφατα, τραυματίστηκαν και δυο παιδιά στην Πάτρα και τη Ρόδο κατά τη διάρκεια του «Superman challenge».
Στο πλαίσιο αυτό, δημιουργήσαμε μια εφαρμογή, η οποία ουσιαστικά είναι ένα ερωτηματολόγιο με 15 εξαιρετικά απλές ερωτήσεις που αφορούν στη χρήση του TikTok. Ουσιαστικά ρωτάμε 15 απλά πράγματα για το TikTok και η εφαρμογή αυτομάτως υπολογίζει ένα συνολικό σκορ, το οποίο σου δείχνει το επίπεδο εθισμού σου στο TikTok. Εάν το συνολικό σκορ ενός χρήστη του TikTok είναι μεγαλύτερο από το 42, τότε υπάρχει αυξημένος κίνδυνος να είναι εθισμένος στο TikTok και σίγουρα θα πρέπει να ληφθούν κάποια μέτρα για να αποφευχθούν χειρότερες συνέπειες.
Η εφαρμογή αυτή μπορεί να συμπληρωθεί δωρεάν μέσα σε 4 λεπτά περίπου στην ιστοσελίδα https://chesme.limesurvey.net/333474?newtest=Y&lang=el
– Τί μπορούν να κάνουν όσοι αντιμετωπίζουν εξάρτηση από το διαδίκτυο και ειδικότερα από εφαρμογές στα social media τύπου TikTok; Πόσο σημαντική είναι η πρόληψη;
Τα άτομα που αντιμετωπίζουν πρόβλημα εξάρτησης θα πρέπει οπωσδήποτε να απευθυνθούν σε ειδικούς επαγγελματίες υγείας, όπως π.χ. σε κλινικούς ψυχολόγους. Όπως κάθε είδος εξάρτησης, έτσι ακριβώς και ο εθισμός στο διαδίκτυο απαιτεί άμεση και εξατομικευμένη παρέμβαση. Για παράδειγμα, το ΚΕΘΕΑ έχει αναπτύξει προγράμματα που προσφέρουν υποστήριξη για τον εθισμό στο διαδίκτυο. Αντίστοιχα, η Μονάδα Εφηβικής Υγείας της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού», λειτουργεί την τηλεφωνική γραμμή χωρίς χρέωση «ΜΕ Υποστηρίζω» (τηλέφωνο, 8001180015) για την ορθή χρήση της τεχνολογίας από ανηλίκους.
Στην περίπτωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και ιδιαίτερα του TikTok, η πρόληψη παίζει καθοριστικό ρόλο. Καθώς το TikTok χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο από παιδιά και εφήβους, η πρώτη γραμμή άμυνας είναι αναμφίβολα οι γονείς. Πιο συγκεκριμένα, οι γονείς πρέπει να οριοθετήσουν με σαφή επιχειρήματα την χρήση του TikTok, έτσι ώστε τα παιδιά να αντιληφθούν ότι πρέπει να το χρησιμοποιούν με σύνεση με σκοπό να διασκεδάσουν μέσα σε φυσιολογικά πλαίσια. Η διαμόρφωση της κατάλληλης ψηφιακής παιδείας από την παιδική ηλικία είναι η πλέον καθοριστική προληπτική προσέγγιση, έτσι ώστε οι μετέπειτα έφηβοι και ενήλικες να μπορούν να χρησιμοποιούν ορθά τα τεχνολογικά επιτεύγματα όπως είναι το διαδίκτυο. Στο πλαίσιο αυτό, καθοριστικός είναι και ο ρόλος των εκπαιδευτικών, οι οποίοι μπορούν να ενημερώσουν τα παιδιά για τις αρνητικές συνέπειες του TikTok.
Επιπλέον, γονείς και εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι σε συνεχή εγρήγορση για την ανεύρεση συμπτωμάτων που μπορεί να δηλώνουν προβληματική χρήση του TikTok. Για παράδειγμα, ένα παιδί που σπαταλάει αρκετές ώρες ημερησίως στο TikTok σίγουρα θα πρέπει να ανησυχήσει τους γονείς του, όπως επίσης και ένα παιδί που εμφανίζει έντονη υπνηλία στο μάθημα, καθώς μπορεί να οφείλεται σε εκτεταμένη χρήση του TikTok τις βραδινές ώρες.
Κώστας Παλαιός
Αναλυτικότερα στην εφημερίδα Νέος Αγών
