Με αφορμή το νέο λογότυπο στο Δήμο Σοφάδων που θα είναι ένα αρχαίο νόμισμα απεικονίζοντας την Ιτωνία Αθηνά, ανατρέχουμε στη λαμπρή ιστορία που συνδέει την επιλογή του Δήμου με το αρχαιότερο Ιερό που έχει ανακαλυφθεί στη Δυτική Θεσσαλία, συγκεκριμένα στη Φίλια Σοφάδων.
Πρόκειται για έναν αρχαιολογικό χώρο στη θέση «Χαμάμια» κοντά στη Φίλια, πέντε χιλιόμετρα νοτιοδυτικά των Σοφάδων. Το Ιερό υπήρξε κέντρο λατρείας, αφιερωμένο στη θεότητα Ιτωνία Αθηνά που λατρευόταν ιδιαίτερα στη Θεσσαλία
Το 1962 ξεκίνησαν οι ανασκαφές υπό την Διεύθυνση του Δ.Ρ. Θεοχάρη μετά την αποκάλυψη χάλκινων ειδωλίων. Έπειτα το 1960, αποκαλύφθηκαν αρχιτεκτονικά υπολείμματα αρχαίων κατασκευών στο συγκεκριμένο σημείο, κατά τη διάρκεια αγροτικών εργασιών με μηχανικό άροτρο. Αργότερα το 1964, οι ανασκαφικές έρευνες συνεχίστηκαν υπό την Διεύθυνση του Α. Λιαγκούρα, και το έτος 1965 ανακαλύφθηκε το μυκηναϊκό στρώμα.
Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν έως το 1967, και ύστερα από ενδείξεις τα ευρήματα συσχετίστηκαν με Ιερό της Ιτωνίας Αθηνάς. Τις επόμενες δεκαετίες ήρθαν στο φως κι άλλα μυκηναϊκά αρχαιολογικά λείψανα.
Τα παλαιότερα ευρήματα μάς πηγαίνουν πίσω στη μυκηναϊκή περίοδο. Στον αρχαιολογικό χώρο, ανακαλύφθηκε κτίριο τραπεζοειδούς σχήματος (διαστάσεων 4,85×2,80 – 3,10 μέτρα), σύμφωνα με τους αρχαιολόγους που έχουν εξετάσει τον αρχαιολογικό χώρο. Το κτίριο έχει κατασκευαστεί από ποταμίσιες πέτρες, ενώ η άνω δομή του από πλίνθους. Σε στρώμα χώματος πάχους 0,30 – 0,50 μέτρα, αποκαλύφθηκε σημαντικός αριθμός οστράκων.
Τα ειδώλια και η κεραμική του Ιερού χρονολογούνται στις δύο διαδοχικές φάσεις της Ύστερης Εποχής του Χαλκού (ΥΕ ΙΙΙΒ & ΥΕ ΙΙΙΓ περίοδος). Τα αρχιτεκτονικά μέλη τα οποία βρίσκονται διάσπαρτα στον χώρο, αποτελούν σαφείς ενδείξεις για την ύπαρξη ναού των αρχαϊκών χρόνων.
Δεν γνωρίζουμε εάν αυτός ο σημαντικός αρχαιολογικός χώρος είναι επισκέψιμος σήμερα, και σε ποια κατάσταση διατηρούνται τα αρχαιολογικά ευρήματα σε αυτόν. Στο πρόσφατο παρελθόν, υπήρξε ανησυχία από αρχαιολόγους και κατοίκους για τον αρχαιολογικό χώρο ιδίως μετά το πέρασμα του «Ντάνιελ».
Το μόνο βέβαιο είναι ότι στη πεδινή περιοχή της Θεσσαλίας κοντά στη Φίλια Σοφάδων, υπήρξε κάποτε η πόλη Ίτων, η οποία είχε τη δική της εκδοχή της πιο σεβαστής θεάς της αρχαιότητας, την Αθήνα. Ή αλλιώς Ιτωνία Αθηνά όπως τη γνωρίζουμε από το Ιερό, και από το οποίο εμπνεύστηκε την ιδέα του λογοτύπου ο Δήμος Σοφάδων.
