Τι είναι το εμβόλιο: Το εμβόλιο είναι ένα αντιγονικό σκεύασμα (αντίγονο = χημική ουσία που δημιουργεί στον οργανισμό αντισώματα) που χρησιμοποιείται για την απόκτηση ανοσίας σε κάποια ασθένεια. Τα εμβόλια μάς βοηθούν να αναπτύξουμε ανοσία χωρίς να χρειάζεται πρώτα να αρρωστήσουμε. Τα εμβόλια κατασκευάζονται από τα ίδια μικρόβια που προκαλούν τις διάφορες νόσους, με τη διαφορά ότι τα μικρόβια αυτά είναι νεκρά ή εξασθενημένα, ούτως ώστε να μην μπορούν να προκαλέσουν τη νόσο. Τα εμβόλια βάζουν αυτά τα μικρόβια στον οργανισμό μας, συνήθως με ένεση, ή με γρατσουνιά όπως εκείνο της ευλογιάς (βατσίνα), και το ανοσοποιητικό μας σύστημα αντιδρά κατά τον ίδιο τρόπο που θα αντιδρούσε αν είχε προσβληθεί από τη νόσο, φτιάχνοντας αντισώματα. Τα αντισώματα καταστρέφουν τα μικρόβια τού εμβολίου και στη συνέχεια παραμένουν στο σώμα μας προσφέροντάς μας ανοσία. Έτσι, εάν κάποια στιγμή προσβληθούμε από τη συγκεκριμένη νόσο, τα αντισώματα θα είναι εκεί για να μας προστατεύσουν.
Ο εμβολιασμός: Με την εξαίρεση του πόσιμου νερού, καμία άλλη ανθρώπινη παρέμβαση σε ό, τι αφορά την υγεία δεν έχει την αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού στη μείωση των λοιμώξεων.
Ο εμβολιασμός είναι μια από τις σημαντικότερες πράξεις που πραγματοποιούνται για το συμφέρον των ανθρώπων, προκειμένου να προστατευτούν από σοβαρά λοιμώδη νοσήματα. Σκοπός των εμβολίων είναι να ισχυροποιήσουν το ανοσοποιητικό σύστημα εναντίον συγκεκριμένων μικροβίων, έτσι ώστε να είναι ικανός ο οργανισμός να αντισταθεί στα συγκεκριμένα μικρόβια όταν ξαναέρθει σε επαφή μαζί τους.
Ο εμβολιασμός προλαμβάνει 2-3 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο, και αποτελεί μία από τις πλέον επιτυχημένες και αποδοτικές, από άποψη κόστους, παρεμβάσεις στον τομέα της δημόσιας υγείας. Όταν υπάρχει πολύ μεγάλος αριθμός εμβολιασμένων ατόμων σε ένα δεδομένο πληθυσμό, η παρουσία τους μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη της ασθένειας σε άτομα του ίδιου πληθυσμού, τα οποία δεν έχουν εμβολιαστεί. Έτσι, τα εμβόλια μπορεί να είναι ευεργετικά για ανθρώπους όλων των ηλικιών, προστατεύουν από ασθένειες και σώζουν ζωές. Τα εμβόλια συνέβαλαν στην εξαφάνιση της ευλογιάς, η οποία υπήρξε μία από τις πιο θανατηφόρες ασθένειες που γνώρισε η ανθρωπότητα. Άλλες ασθένειες όπως η ερυθρά, η πολιομυελίτιδα, η ιλαρά, η παρωτίτιδα, η ανεμοβλογιά και ο τυφοειδής πυρετός δεν έχουν σε κανένα σημείο του κόσμου τη συχνότητα που είχαν πριν αρκετά χρόνια. Από τη στιγμή που η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού εμβολιάζεται, είναι πολύ πιο δύσκολο μια επιδημία να ξεσπάσει και να εξαπλωθεί. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται ανοσία του πληθυσμού ή ανοσία αγέλης.
Η Βατσίνα (σημάδι στο μπράτσο των μεγαλυτέρων σε ηλικία σημερινών ανθρώπων): Σημάδι στο αριστερό συνήθως χέρι, μεγέθους μικρού νομίσματος, προκαλούμενο από το εμβόλιο κατά της ευλογιάς που γινόταν με εξασθενημένο ιό από νοσούντα βοοειδή (δαμάλια). Κατά την εφαρμογή τού εμβολίου άνοιγε πληγή στο δέρμα του χεριού (αριστερού μπράτσου), και διαρκούσε μέχρι τρεις εβδομάδες (αν όλα πήγαιναν καλά). Βατσίνα λοιπόν το λέγαμε εμείς οι παλαιότεροι το εμβόλιο και μετράγαμε μια εμπύρετη βδομάδα με το μπράτσο μας να πυορροεί, προφυλαγμένο από ένα κουτάκι σπίρτα, κολλημένο ανάποδα με λευκοπλάστ, με την περιοχή να φαγουρίζει έντονα. Ο σχολίατρος, παλιάς κοπής άνθρωπος, μας έβαζε κάτω με την δικέρατη βελόνη, και αφού την εμβάπτιζε στο προς εμβολιασμό υγρό, έσχιζε πολλαπλώς μια μικρή περιοχή του μπράτσου, εμβολιάζοντάς μας. Ύστερα μας έδειχνε επάνω στους μεγάλους χάρτες (άτλαντες) που είχε αναρτήσει για το σκοπό αυτό, τα λοιμώδη νοσήματα εκείνης της εποχής, που σήμερα τα συναντά κανείς μόνο στη λογοτεχνία του 19ου αιώνα, όπου όλοι οι ήρωες και οι ηρωίδες υπέφεραν από οστρακιά ή άλλη μεταδοτική και θανατηφόρα ασθένεια και εμείς τρομαγμένοι κοιτούσαμε με γουρλωμένα μάτια και ανησυχία το μικρό γρατσουνισματάκι του μπράτσου μας, λες και είχαμε πέσει πάνω σε εύρωστο και πυκνό βατιώνα και επιθυμούσαμε να κλάψουμε στη ζεστή αγκαλιά της μητέρας μας.
Η ανακάλυψη των εμβολίων: Το πρώτο εμβόλιο που χρησιμοποιήθηκε στην ανθρωπότητα, ήταν για να καταπολεμήσει την ευλογιά, μία ασθένεια φοβερή που ξεσπούσε με επιδημίες αποδεκατίζοντας τον πληθυσμό και αφήνοντας τους επιζώντες παραμορφωμένους από ουλές. Μία πρώτη απόπειρα ανοσίας που χρησιμοποίησε τη λογική τού εμβολιασμού, της εισαγωγής δηλαδή στον οργανισμό ενός ήπιου παθογόνου που θα προκαλούσε προστατευτική για τη νόσο απάντηση, έγινε στην Κίνα το 1000 μ.Χ. Χρησιμοποιήθηκε υλικό από βλάβες ασθενών για να εμβολιαστούν υγιείς. Η πρακτική είχε επιτυχία αλλά και πολλά από τα άτομα που εμβολιάζονταν τελικά νοσούσαν και πέθαιναν. Ωστόσο, η πρακτική διατηρήθηκε για αιώνες στην Ανατολή και έγινε γνωστή στη Δύση (Αγγλία) πολύ αργότερα, το 1721 από τη Λαίδη Μαίρη Γουόρτλεϊ Μόνταγκιου η οποία γνώρισε την πρακτική τού εμβολιασμού κατά την παραμονή της στην Κωνσταντινούπολη και εμβολίασε και τα δύο παιδιά της προστατεύοντάς τα από την τρομερή αρρώστια.
Έντουαρντ Τζέννερ: Λίγο αργότερα, στα τέλη της δεκαετίας του 1760 στην Αγγλία, ο Έντουαρντ Τζέννερ, Άγγλος ιατρός (1749 – 1823) που έκανε την άσκησή του στη χειρουργική, άκουσε μια ιστορία, ότι οι αγρότες της περιοχής που αρρωσταίνουν από την ευλογιά των αγελάδων (μια αρρώστια των βοοειδών που ήταν ελαφριά για τον άνθρωπο) δεν αρρωσταίνουν από ευλογιά που προσέβαλε τους ανθρώπους. Με αυτή την παρατήρηση στο μυαλό, ο Τζέννερ κατάφερε να πείσει έναν αγρότη να τον αφήσει να εμβολιάσει τον γιό του με υλικό που πήρε από τις βλάβες στα χέρια μιας νεαρής αγρότισσας που είχε ευλογιά των αγελάδων. Ο αγρότης δέχτηκε και ο μικρός εμβολιάστηκε με επιτυχία! Αν και ο Τζέννερ αμφισβητήθηκε από πολλούς (και τότε δεν έλλειπαν οι γνωστοί ξερόλες – συνωμοσιολόγοι), η μέθοδός του τελικά επικράτησε σώζοντας τα επόμενα χρόνια χιλιάδες κόσμο από την τρομερή αρρώστια. Ήταν η πρώτη ουσιαστικά μεγάλη νίκη της ανθρωπότητας στον πόλεμο κατά των ασθενειών. Για τη συγκεκριμένη αρρώστια, την ευλογιά, τη μάστιγα και τον εφιάλτη αιώνων, η νίκη της ανθρωπότητας ήταν ολοκληρωτική, αφού μετά από χρόνια συστηματικών εμβολιασμών, το 1980 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δήλωσε την πλήρη εξάλειψη της ασθένειας και διέκοψε τον εμβολιασμό. Οι παλαιότεροι (όπως προείπαμε) έχουν στο μπράτσο τους ακόμη τη βατσίνα, έτσι όπως έλεγαν το σημάδι που άφηνε στο μπράτσο το εμβόλιο της ευλογιάς. Ο Έντουαρντ Τζέννερ είναι ο επινοητής του εμβολιασμού και θεωρείται ως ο ΄΄πατέρας της ανοσολογίας΄΄. Η ανακάλυψή του θεωρείται ότι έσωσε περισσότερες ζωές σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη ανακάλυψη.
Λουί Παστέρ: Περνούν εκατό περίπου χρόνια από την ανακάλυψη του Τζέννερ και το 1880 ο Παστέρ ανακαλύπτει το εμβόλιο για τη χολέρα των πτηνών και δίνει ώθηση στην έρευνα για τα εμβόλια. Το 1888 ιδρύεται το Ινστιτούτο Παστέρ.
Η άνθιση των εμβολίων: Μπαίνουμε στον 20ο αιώνα και συνεχώς καινούρια εμβόλια ανακαλύπτονται. Σιγά – σιγά η ανθρωπότητα καταφέρνει να απαλλαγεί και από άλλες φοβερές ασθένειες που προκαλούσαν θανάτους, τραγικές επιπλοκές και αρρώστιες, όπως η πολιομυελίτιδα, η διφθερίτιδα, ο τέτανος οι οποίες γίνονται πλέον άγνωστες στις περισσότερες περιοχές του κόσμου. Στις προηγμένες σύγχρονες κοινωνίες, χάρη στον εμβολιασμό, οι ασθένειες αυτές υπάρχουν πλέον μόνο ως ονόματα.
Αυτές οι νίκες της επιστήμης απέναντι στις ασθένειες, νίκες που επιτεύχθηκαν με τη βοήθεια των εμβολίων, στη σύγχρονη εποχή μπορεί να υποτιμούνται, γιατί δύσκολα σε τρομάζει κάτι που δεν έχεις γνωρίσει και δεν αποτελεί άμεση απειλή για σένα ή για κάποιον αγαπημένο σου. Κι όμως, δεν είναι πολύ μακρινό παρελθόν η εποχή όπου μωράκια υπέφεραν ή και πέθαιναν από κοκίτη και διφθερίτιδα, παιδιά έμεναν παράλυτα από πολιομυελίτιδα, βρέφη γεννιούνταν κουφά επειδή η μητέρα τους νόσησε από ερυθρά στη εγκυμοσύνη. Πόσος πόνος, πόση αγωνία, πόσα ξενύχτια θα είχαν περάσει οι μητέρες των σημερινών γιαγιάδων, βλέποντας τα παιδιά τους να υποφέρουν και να κινδυνεύουν, πόσο μεγάλο δράμα ζούσαν έχοντας στην αγκαλιά τους τα νεκρά από τις αρρώστιες παιδιά τους! Τις αρρώστιες που σήμερα, χάρη στα εμβόλια, τις έχουμε ξεχάσει και νομίζουμε ότι δεν κινδυνεύουμε πια απ’ αυτές, ότι ο φοβερός κίνδυνος δεν θα απειλήσει ποτέ τα δικά μας παιδιά, ότι κανένα σύννεφο βαριάς αρρώστιας και θανάτου δε θα σκιάσει τη ζωή τής δικιάς μας οικογένειας!
Και όμως, πόσο λάθος κάνουμε! Οι φοβερές αρρώστιες υπάρχουν ακόμη. Τα παιδιά σήμερα δεν αρρωσταίνουν γιατί προστατεύονται από τα εμβόλια. Όταν όμως το ποσοστό των ανεμβολίαστων παιδιών αυξηθεί, οι ξεχασμένες φοβερές ασθένειες θα ξαναγυρίσουν με θύματα αυτή τη φορά τα παιδιά αυτής της γενιάς. Η πολιομυελίτιδα υπάρχει ακόμη σε αρκετές περιοχές του πλανήτη και οι μετακινήσεις πληθυσμών κάνουν όλο και πιο πιθανή την εξάπλωσή της. Ανεμβολίαστο παιδάκι πέθανε πρόσφατα στην Ισπανία από διφθερίτιδα. Επιδημίες ιλαράς με επιπλοκές ξέσπασαν στις χώρες όπου μειώθηκε το ποσοστό των εμβολιασμένων παιδιών.
Η επιστήμη κατάφερε με τα εμβόλια όχι μόνο να νικήσει τις αρρώστιες αλλά να τις ξεγελάσει με επιτυχία και να σώσει την ανθρωπότητα από τη φρίκη τους. Όμως, οι αρρώστιες καραδοκούν και το παραμικρό ρήγμα στην συλλογική μας άμυνα, που πετυχαίνεται με τον καθολικό εμβολιασμό, μπορεί να αποτελέσει την αρχή ενός εφιάλτη.
Δεν αναφέρθηκα στον κορονοϊό, για τον εφιάλτη που ζει σήμερα όλη η ανθρωπότητα και για τα εμβόλια που περιμένουμε για τη λύτρωσή μας. Είμαστε όλοι μας γνώστες αυτού, είμαστε ΄΄αυτήκοοι΄΄ μάρτυρες, είμαστε παρόντες ΄΄ιδίοις όμμασι’’, έχει αποτυπωθεί στο πρόσωπό μας το σχήμα της μάσκας, έχει περικυκλώσει την ψυχή μας ο φόβος, μας έχει περιζώσει η αμφιβολία, το φιλί έχει γίνει αποστροφή και πολυτέλεια και ο εφησυχασμός έχει αντικατασταθεί από την ανησυχία. Η ελπίδα υποβασταζόμενη από την επιστήμη βαδίζουν προς ένα σημερινό βλοσυρό μέλλον. Οποία ανθρώπινη θωπεία είναι απαραίτητη για να γίνει το φαρμάκι ευλογία!
Του Αποστόλη Στεφανή
Γεωπόνου
